22 Απριλίου 1821: Μάχη της Αλαμάνας: Ήταν μια από τις πολεμικές εμπλοκές της επανάστασης του ’21 με νικηφόρα έκβαση για τους Τούρκους. Πληγώθηκε ο Αθανάσιος Διάκος και τελικά βρήκε ηρωικό θάνατο, αφού εκτελέστηκε βάναυσα από τον Ομέρ Βρυώνη.
Μετά την εξέγερση των Ελλήνων, ο Ομέρ Βρυώνης και ο Κιοσέ-Μεχμέτ πασάς, διοικητές του τουρκικού στρατού, κατέβηκαν με 9.000 άνδρες από την Θεσσαλία για να καταπνίξει την επανάσταση που είχε ξεσπάσει στην Πελοπόννησο.
Ο Αθανάσιος Διάκος, ο Πανουργιάς και ο Γιάννης Δυοβουνιώτης με περίπου 1.500 αρματολούς συμφώνησαν να καταληφθούν οι δύο δρόμοι που οδηγούσαν, ο πρώτος στη Λοκρίδα και στη Βοιωτία και ο δεύτερος στη Φωκίδα.
Οι δυνάμεις τους χωρίστηκαν: ο Δυοβουνιώτης κατέλαβε με 400 άνδρες τη γέφυρα του Γοργοποτάμου και ο Πανουργιάς με εξακόσιους κατευθύνθηκε στο χωριό Μουσταφάμπεη και στη Χαλκωμάτα. Ο Διάκος με περίπου 500 άνδρες ανέλαβε να υπερασπιστεί τη γέφυρα της Αλαμάνας και τα Πουριά, από όπου περνούσε ο δρόμος που οδηγούσε στις Θερμοπύλες.
Στους έμπιστους του Καλύβα και Μπακογιάννη ανέθεσε τη φύλαξη της γέφυρας με λίγους άνδρες, ενώ ο ίδιος οχυρώθηκε στη Δαμάστα που δέσποζε στη ράχη για να ελέγχει το δρόμο
22 Απριλίου 1821: Η μάχη της Αλαμάνας
Μετά τη σφοδρή επίθεση που δέχτηκαν οιΈλληνεςς από τον Ομέρ Βρυώνη το σώμα του Δυοβουνιώτη μπροστά στην τεράστια δύναμη του εχθρικού πεζικού και ιππικού υποχώρησε, ενώ το σώμα του Πανουργιά αναγκάστηκε μετά από αρκετή αντίσταση να καμφθεί και να υποχωρήσει ιδίως μετά τον σοβαρό τραυματισμό του ίδιου του Πανουργιά που μαχόταν στη πρώτη γραμμή.
Η αντίσταση στην Αλαμάνα, εναντίον των ανδρών του Κιοσέ Μεχμέτ, όμως εξακολουθούσε. Ο Διάκος βλέποντας ότι λιγόστευε η δύναμη των μαχητών πάνω στη γέφυρα έτρεξε σε βοήθεια. Οι ηρωικοί Καλύβας και Μπακογιάννης κλείστηκαν σε ένα χάνι κοντά στη γέφυρα για να απασχολήσουν τους εχθρούς.
Βλέποντας οι άνδρες του Διάκου, που ήταν πια 50 ή 10, ότι δεν ωφελούσε η παραπέρα αντίσταση, προσπάθησαν να τον πείσουν υποχωρήσουν. Αυτός όμως συνέχισε απτόητος να πολεμάει και τελικά τραυματίστηκε και συνελήφθη από πέντε Αλβανούς. Διακόσιοι Έλληνες σκοτώθηκαν εκείνη την ημέρα ενώ ο δρόμος για την Βοιωτία ήταν ελεύθερος για τους Τούρκους.
Ο Αθανάσιος Διάκος και ο ηρωϊκός του θάνατος
Ο Αθανάσιος Διάκος είχε πληγωθεί στον ώμο και το γιαταγάνι του είχε σπάσει στην μάχη. Στη Λαμία όπου μεταφέρθηκε εξέπληξε τους πασάδες με το θάρρος του, μάλιστα ο Ομέρ Βρυώνης εντυπωσιάστηκε τόσο που θέλησε να τον προσλάβει στην υπηρεσία του και του έταξε να τον κάνει αξιωματικό στον στρατό του.
Ο Διάκος αρνήθηκε απαντώντας: “Ούτε σε δουλεύω πασά, ούτε σ’ ωφελώ κι αν σε δουλέψω”. Ο Βρυώνης τότε προσφέρθηκε να του σώσει τη ζωή αν αλλαξοπιστούσε. Ο Διάκος απάντησε: «Πάτε κι εσείς στην πίστη σας μουρτάτες, να χαθείτε. Εγώ γραικός εγεννήθηκα, γραικός θελ’ να αποθάνω!»
Τότε ο Βρυώνης τον απείλησε πως θα τον εξοντώσει, αλλά ο γενναίος Διάκος απάντησε:”Η Ελλάς έχει πολλούς Διάκους”. Αποφάσισε τότε να τον παλουκώσουν (να τον σουβλίσουν ζωντανό). Η απάντηση του Διάκου ήταν: «Για ιδές μωρέ καιρό που διάλεξε, ο Χάρος να με πάρει, τώρα π’ ανθίζουν τα κλαριά και βγάζει η γης χορτάρι»
.
