Ολόκληρη η συνέντευξη του κ Λεωνίδα Πουλιόπουλου όπως δόθηκε στη συντακτική ομάδα των μαθητών του 1ου Προτύπου Λυκείου Καστοριάς περιήλθε στα χέρια μας και σας την παρουσιάζουμε. Τμήμα αλλά και αποσπάσματα δημοσιεύθηκαν στο ένθετο του ΒΗΜΑτος – “Βήμα της Καστοριάς” – με θέμα: <<Η μακραίωνη παράδοση της γουνοποιίας>>
Η γουνοποιία είναι η σημαντικότερη οικονομική δραστηριότητα για την Καστοριά. Από τη Βυζαντινή ήδη περίοδο, η τέχνη και το εμπόριο της γούνας και των παραγόμενων ειδών της αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε, κάνοντας σήμερα την Καστοριά κέντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος του εμπορίου γούνας και το μοναδικό κέντρο επεξεργασίας της στην Ευρώπη. Η ανάπτυξη της γουνοποιίας, το εμπόριο της γούνας και των ειδών παραγωγής της, οδήγησαν στη μετανάστευση και τη δημιουργία πολλών οικονομικά αναπτυγμένων παροικιών τον 19ο αιώνα.
Για αυτόν τον λόγο αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με αυτό το θέμα που είναι τόσο σημαντικό για την πόλη μας και να αντλήσουμε πληροφορίες από έναν άνθρωπο που έχει ασχοληθεί με τον τομέα της γούνας. Ο άνθρωπος ο οποίος προσφέρθηκε να μας βοηθήσει είναι ο κ. Λεωνίδας Πουλιόπουλος, ο οποίος έχει ασχοληθεί με την ιστοριογραφία της γούνας αλλά υπήρξε και καθηγητής του ΤΕΙ Καστοριάς για αρκετά χρόνια.
Πότε ξεκίνησε η επαγγελματική ενασχόληση των Καστοριανών με την εμπορία και την παραγωγή προϊόντων γούνας;
Απάντηση: Οι καταγραφές αρχίζουν περίπου το 1600.Οι απόψεις διίστανται σχετικά με την προέλευση. Η βασική πηγή της γνώσης της γούνας προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη, όπου -ενδεχομένως- Καστοριανοί οι οποίοι μετανάστευσαν για πολλούς και διάφορους λόγους, έμαθαν καλύτερα την τέχνη και την έφεραν εδώ. Αλλά πώς μπορείς να φέρεις μια τέχνη, όταν δεν υπάρχει υποδομή; Πιθανό είναι να υπήρχε η γνώση της επεξεργασίας των αποκομμάτων ή κι ολόκληρων δερμάτων, αλλά επειδή η γούνα δεν διατηρείται, όπως άλλα υλικά (χρυσός ή μέταλλο), δεν έχουμε χειροπιαστά στοιχεία για την προέλευσή της. Άρα μπορούμε να πούμε ότι η γουναρική στην Καστοριά έχει μια ζωή περίπου πεντακοσίων χρόνων. Όσον αφορά το αν προέρχεται απ΄ τη Βυζαντινή περίοδο ή την περίοδο της τουρκοκρατίας, κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα, αλλά σίγουρα, όταν κυρίευσαν οι Τούρκοι το Βυζάντιο, βρήκαν βιοτεχνίες.
Ποια ήταν τα πλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματα της γούνας στην Καστοριά;
Απάντηση: Παρατηρήθηκε ένας μονοεπαγγελματισμός. Αυτός ο μονοεπαγγελματισμός δημιουργεί προβλήματα, δηλαδή δεν αναπτύσσονται άλλα επαγγέλματα, δεν στρέφεται το εργατικό δυναμικό σε άλλες ενασχολήσεις. θα μπορούσαμε να πούμε ότι τουλάχιστον στον μεσοπόλεμο είχε θετικά, αφού σημειώθηκε μεγάλη πολιτισμική κίνηση˙ και αν δει κανείς και την περίοδο της τουρκοκρατίας υπήρχαν ακόμη, σχολεία, μουσική παιδεία, άλλες δραστηριότητες. Από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και μετά το 1950, είναι αλήθεια ότι η Καστοριά με τον μονοεπαγγελματισμό είχε καλλιεργήσει -πέραν των άλλων μειονεκτημάτων-και ένα μεγάλο μειονέκτημα, τη λεγόμενη αντιπαροχή, η οποία φυσικά ήταν ένα πανελλαδικό φαινόμενο. Τότε καταστράφηκε ο πολιτισμικός ιστός της Καστοριάς, δηλαδή πολλά αρχοντικά και νεοκλασικά, προκειμένου να γίνουν πολυκατοικίες, λόγω του ότι υπήρχε άφθονο χρήμα και ανεπαρκές νομικό οπλοστάσιο. Άρα, μπορούμε να πούμε ότι ένα μεγάλο μειονέκτημα ήταν ότι αυτός ο πλούτος προκάλεσε, αφενός ευημερία , από την άλλη πλευρά όμως, παραμελήθηκε ο πολιτισμός και γενικά αυτή η αρχιτεκτονική κληρονομιά, τόσο η νεοκλασική όσο και η αρχοντική.
Ποια είναι η συμβολή των Καστοριανών γουναράδων στα θέματα παιδείας και πολιτισμού της Καστοριάς;
Απάντηση: Στη σύγχρονη εποχή είναι λίγο δύσκολο να το πει αυτό κανείς, αλλά σε παλαιότερες εποχές είχαμε να επιδείξουμε των Γραμμάτων. Σας αναφέρω μερικούς: Σεβαστός Λεοντιάδης Αθανάσιος Χριστόπουλος, Θωμάς Μανδακάσης, και πολλοί άλλοι λόγιοι που υπήρχαν ακόμα και στον μεσοπόλεμο, αλλά και άνθρωποι οι οποίοι είχαν προοδεύσει και μεταναστεύσει στο εξωτερικό. Και σήμερα, απόγονοι οικογενειών γουναράδων διαπρέπουν στο εξωτερικό. Ένα παράδειγμα αποτελεί η Μαρία Σπυροπούλου, η οποία εργάζεται στο
CERN και κατάγεται από μiα από τις κορυφαίες οικογένειες γουναράδων αλλά και ο Λουκάς Σαμαράς, μεγάλος καλλιτέχνης στη Νέα Υόρκη. Γνωστός απόγονος ακόμη είναι και ο μουσικοσυνθέτης Βασίλειος Δόικος, του οποίου η οικογένεια είχε παράδοση στην Καστοριά από το 1600.
Ειδικότερα ποιες ευεργεσίες γουνοποιών υπάρχουν;
Απάντηση: Υπάρχουν παρά πολλές ευεργεσίες. Ως τελευταίο παράδειγμα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την οικογένεια Παπαγεωργίου οποία δημιούργησε το Νοσοκομείο «Παπαγεωργίου» στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχουν όμως και άλλοι αφανείς ευεργέτες οι οποίοι δώρισαν μεγάλα χρηματικά ποσά σε διάφορους τομείς, όπως στην Άμυνα. Στην Καστοριά έγιναν και άλλες ευεργεσίες. Σημαντικά αρχοντικά, όπως του Παπαχρήστου, το οποίο επρόκειτο να γίνει Βιβλιοθήκη ή του Χριστόπουλου, τα αρχοντικό Τσιατσαπά, Μπασάρα, των αδελφών Εμμανουήλ, τα Βεργουλέικα, του Τζώτζα και πολλά άλλα. Άλλο ένα παράδειγμα είναι το κληροδότημα Νταή, ένα νεοκλασικό κτήριο, το οποίο βρίσκεται στο στάδιο της διεκδίκησης από τον Δήμο, δείχνουν την συνεισφορά του κλάδου στον πολιτισμό μέσω των δωρεών. Στοιχεία για άλλες ευεργεσίες αντλούμε και από οικογενειακές αφηγήσεις. Πολλοί γουναράδες προικοδοτούσαν κορίτσια και πλήρωναν δασκάλους. Υπάρχει μια καταγραφή από τον δάσκαλο Καραγκούνη που φυλάσσεται στη Δημοτική Βιβλιοθήκη, η οποία αναφέρει ότι ο Ζάχος Χριστόδουλος με τον γαμπρό του Θωμά Πουλιόπουλο, έστειλαν 3000 μετζίτια το 1866, δηλαδή χρυσά νομίσματα, για την Επανάσταση της Κρήτης. Υπάρχουν και άλλες ευεργεσίες Καστοριανών που δεν είναι ευρέως γνωστές, αλλά καταγράφονται στους Κώδικες της Μητρόπολης. Όμως και οι ομογενείς γουναράδες που βρίσκονταν στη Νέα Υόρκη, στη Λειψία, στο Παρίσι και -λιγότερο-στο Λονδίνο ευεργέτησαν την πόλη. Παράδειγμα αντίστοιχης ευεργεσίας σύγχρονης, η οποία ισχύει στο διηνεκές, είναι του Συλλόγου Ομόνοια της Νέας Υόρκης. Ο Σύλλογος αυτός ιδρύθηκε το 1910 και προσφέρει παρά πολλά χρήματα κάθε χρόνο. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, για παράδειγμα ,έστελνε 50.000 δολάρια για τα συσσίτια της Μητρόπολης. Φυσικά αυτά γινόταν όλα αποσπασματικά. θα μπορούσαν να γίνουν πολύ πιο οργανωμένα.
Ποια ήταν η βοήθεια του κράτους τις περιόδους που ο κλάδος της γουνοποιίας αντιμετώπιζε σοβαρές κρίσεις;
Απάντηση: Εάν ρωτήσει κάνεις το κράτος θα πει ότι «εμείς ό,τι μπορούσαμε κάναμε», ενώ, αν ρωτήσει τους γουνοποιούς, θα είναι δυσαρεστημένοι. O καθένας από την πλευρά του τα βλέπει διαφορετικά. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις είχαν αιτήματα τα οποία ικανοποιήθηκαν και υπήρξε ανταπόκριση από το κράτος, αρκετές φορές μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, που ίσως έγινε κακή εκμετάλλευση. Υπάρχει η φημολογία ότι μέρος των δανείων δόθηκε χωρίς τις απαραίτητες προϋποθέσεις, με αποτέλεσμα κάποιοι να επωφεληθούν από αυτόν τον δανεισμό, ενώ κάποιοι βρέθηκαν σε δυσχερή θέση. Αλλά σε αυτόν τον τομέα είναι θέμα απαιτήσεων των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των φορέων του τόπου, οι οποίοι σε γενικές γραμμές ενήργησαν προς αυτήν την κατεύθυνση και η πολιτεία από την πλευρά της ανταποκρινόταν. Παράδειγμα αποτελεί το Εκθετήριο γούνας, το οποίο έγινε με χρήματα των Ελλήνων και των Ευρωπαίων φορολογουμένων και το οποίο δυστυχώς μένει τώρα ανεκμετάλλευτο. Δηλαδή ήταν μια γενναία προσφορά, μια γενναία επένδυση στον κλάδο, αλλά δυστυχώς δεν αξιοποιήθηκε κατάλληλα.
Πιστεύετε ότι η φυσική γούνα είναι πιο οικολογική από τη συνθετική;
Απάντηση: Οικολογική πιστεύω ότι είναι η φυσική, διότι καταρχάς η συνθετική γούνα δεν αποσυντίθεται, δηλαδή δεν απορροφάται από τη φύση. Η φυσική γούνα αλλοιώνεται, δηλαδή απορροφάται από τη φύση. Δεύτερον, εάν σταματήσει η εκτροφή γουνοφόρων ζώων, όσοι θα θέλουν να αποκτήσουν προϊόντα με πρώτη ύλη τη γούνα, θα οδηγήσουν τους επιτήδειους προς τη λαθροθηρία. Νομίζω ότι θα στραφούν οι λαθροκυνηγοί προς την άγρια φύση, προκειμένου να ικανοποιήσουν κάποιες ανάγκες και θα αντλούν αυτό το γουνοφόρο δέρμα από τα άγρια φυση, κάτι το οποίο θα αποβαίνει σε βάρος της άγριας πανίδας. Άλλωστε κάτι αντίστοιχο δεν ισχύει και με τους κροκόδειλους και τους χαυλιόδοντες ελεφάντων και ρινόκερων;
Επηρεάζουν αρνητικά οι διαμαρτυρίες φιλοζωικών οργανώσεων τις εκθέσεις Γούνας ;
Απάντηση: Βεβαίως, σε ένα ποσοστό στον απλό κόσμο περνάει το μήνυμα τους.
Πιστεύετε πως θα φτάσει ποτέ ξανά η Γούνα στο επίπεδο που ήταν ;
Απάντηση: Θέλω να το πιστεύω. Προσωπικά είμαι αισιόδοξος και θέλω να ελπίζω ότι αυτό θα συμβεί, αν επιμείνουμε σε αυτόν τον τρόπο παραγωγής. Βέβαια δεν μπορούμε να προβλέψουμε αστάθμητους παράγοντες, όπως το να επιβάλουν όλες οι αναπτυγμένες χώρες, απαγόρευση εκτροφής γουνοφόρων ζώων ή η τελευταία πανδημία την οποία βιώνουμε.
Αν η γούνα μπορέσει να ανακάμψει, θα υπάρχει εργατικό δυναμικό το οποίο θα αντεπεξέλθει στις ανάγκες παραγωγής;
Απάντηση: Ωραία ερώτηση. Αυτό είναι το πρόβλημα. Υπάρχει ο κίνδυνος να χαθεί όλη αυτή η τεχνογνωσία και να μην είναι δυνατό να ανακτηθεί. Γι’ αυτό λέμε ότι καλό είναι οι επιχειρήσεις οι οποίες θα απομείνουν, με κάποιο τρόπο να διατηρήσουν αυτήν την τεχνογνωσία και τη γνώση, είτε αποτυπώνοντάς την, είτε διατηρώντας κάποιους τεχνίτες, ώστε να υπάρξει συνέχεια και να μη χαθεί η γνώση. Γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να χαθεί από εμάς και να την κατέχει ένα χωριό της Κίνας, παρόλο που για τους Καστοριανούς αποτελεί παράδοση αιώνων.
Πιστεύετε ότι θα ήταν δυνατόν η γούνα να ακολουθούσε διαφορετική πορεία αν ο κλάδος είχε οργανωθεί έχοντας ως βάση τον συνεταιρισμό των γουνοποιών και αν δεν στηριζόταν αποκλειστικά στην ιδιωτική πρωτοβουλία ;
Απάντηση: Πιστεύω ναι. Οι συλλογικές προσπάθειες θα έπρεπε να προχωρούν παράλληλα με την ιδιωτική πρωτοβουλία. Δηλαδή φορείς, όπως το Εκθετήριο Γούνας ή άλλοι συνεταιρισμοί, οι οποίοι έχουν κλείσει, επειδή δεν υπήρχαν άνθρωποι να φροντίσουν για το κοινό καλό και όχι για το ατομικό συμφέρον, θα μπορούσαν να προσφέρουν σε κοινωνικό επίπεδο. Γιατί να φανταστείτε, υπήρξαν συνεταιριστικές προσπάθειες στην Καστοριά, δηλαδή προϋπήρχαν τρεις συνεταιρισμοί οι οποίοι έκλεισαν, όπως και η Ε.ΔΗ.ΚΑ. Α.Ε. Η συγκεκριμένη δεν ήταν συνεταιρισμός παραγωγής αλλά εμπορίας γουναρικών που έκλεισε και αυτή. Πολεμήθηκαν και από έξω και από μέσα αυτές οι προσπάθειες, με αποτέλεσμα να φτάσουμε εδώ που φτάσαμε. Σκοπός αυτής της συνέντευξης ήταν να γίνει γνωστός ο σημαντικός ρόλος που έπαιξε η Γούνα σε άλλες εποχές αλλά και μέχρι σήμερα για την πόλη μας, την Καστοριά, καθώς και η συμβολή της στην οικονομία της πόλης. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον κ. Πουλιόπουλο για τον χρόνο που μας διέθεσε για την πραγματοποίηση αυτής της συνέντευξης.
Ομάδα εργασίας
Σμαλιού Ναταλία, Τεζια Μελινα, Τσαμπαλάς Μάριος, Φραγκοπουλου Σαββινα, Φράγκος Κωσταντίνος
.
