Την αρχική υπόθεση επιβεβαιώνει επιδημιολογική έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Ναβάρα.
Μια επιδημιολογική έρευνα του Πανεπιστημίου της Ναβάρα μέσω του προγράμματος SUN ήρθε να επιβεβαιώσει την υπόθεση ότι η υιοθέτηση ενός υγιεινού προτύπου διατροφής και ιδιαίτερα του μεσογειακού, λόγω και της ευεργετικής επίδρασής του στο ανοσοποιητικό μας σύστημα θα μπορούσε να αποτελεί μέτρο πρόληψης κατά της νόσου COVID-19.
Στο πλαίσιο της έρευνας, οι διατροφικές συνήθειες των συμμετεχόντων καταγράφηκαν μέσω ερωτηματολογίων και αξιολογήθηκαν με βαθμολογία 0-9 αναλόγως με το κατά πόσο κοντά στη Μεσογειακή Δίαιτα ήταν το μοντέλο διατροφής που ακολουθούσαν. Παράλληλα, κατά το διάστημα Φεβρουαρίου-Δεκεμβρίου 2020 οι συμμετέχοντες ερωτήθηκαν για το αν βρέθηκαν θετικοί στον κορωνοϊό.
Τα αποτελέσματα έδειξαν την ύπαρξη συσχέτισης μεταξύ υψηλού διατροφικού σκορ και χαμηλότερης πιθανότητας νόσησης από τον SARS-Cov-2, καθώς όσο υψηλότερο διατροφικό σκορ είχαν τόσο χαμηλότερη ήταν η πιθανότητα νόσησης, με εκείνους με διατροφικό σκορ μεγαλύτερο του 6 να παρουσιάζουν τη χαμηλότερη πιθανότητα νόσησης.
Δεν ήταν πάντως η πρώτη φορά που επιστήμονες υποστήριξαν ότι η Μεσογειακή Δίαιτα μπορεί να αποτελέσει ασπίδα προστασίας έναντι του κορωνοϊού, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη μελέτη που είχε προηγηθεί από ερευνητική ομάδα στην Ελλάδα, με επικεφαλής την Καθηγήτρια Βιοχημείας του Τμήματος Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, κα Σμαραγδή Αντωνοπούλου και τον Ομότιμο Καθηγητή Βιοχημείας & Χημείας Τροφίμων του Τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Κωνσταντίνο Α. Δημόπουλο. Η εν λόγω ομάδα δημοσίευσε στο άρθρο τους “Micronutrients, phytochemicals and Mediterranean diet: a potential protective role against COVID-19 through modulation of PAF actions and metabolism.
Detopoulou, P.; Demopoulos A. C.; and Antonopoulou S. Nutrients 2021, 13(2), 462; https://doi.org/10.3390/nu13020462″ ένα πιθανό μηχανισμό βάσει του οποίου ασκείται αυτή η ευεργετική δράση της Μεσογειακής Δίαιτας για τον κορωνοϊό, που απέδειξε η επιδημιολογική έρευνα του Πανεπιστημίου της Ναβάρα .
Ακολουθεί το σχετικό άρθρο του κ. Δημόπουλου, όπως δημοσιεύτηκε στο τεύχος 94 του περιοδικού Ελιά & Ελαιόλαδο:
Για μια υγιεινή διατροφή την εποχή του COVID-19
Του Κωνσταντίνου Α. Δημόπουλου*
Η πρόσφατη πανδημία COVID-19, που προκλήθηκε από τον κορωνοϊό SARS-CoV-2, πέρα από τα γνωστά προβλήματα που δημιούργησε στην υγεία και την οικονομία, έχει κινητοποιήσει στον έπακρο βαθμό και την επιστημονική κοινότητα για την πρόληψη αλλά και την θεραπεία.
Εντούτοις, μέχρι σήμερα, που γράφεται το άρθρο αυτό, δεν είναι πλήρως κατανοητός ο μηχανισμός εισόδου του ιού στα ανθρώπινα κύτταρα, αλλά και ο μηχανισμός που προκαλεί την ασθένεια COVID-19, με κύριο χαρακτηριστικό τη δημιουργία μιας καταιγίδας κυτταροκινών που προκαλούν μια παρατεταμένη φλεγμονή με βλαπτική επίδραση και επιπλοκές σε όλα σχεδόν τα όργανα του ανθρώπου. Η ερευνητική μας ομάδα, στην προσπάθειά της να συνεισφέρει προς αυτήν την κατεύθυνση, έκανε μια νέα-διεθνώς- προσέγγιση στο θέμα και ανέπτυξε μια νέα θεωρία προτείνοντας την εμπλοκή του PAF. Σύμφωνα με αυτήν, συμπληρώνεται ο μηχανισμός εισόδου του ιού στα κύτταρα, αλλά και εξηγούνται όλες οι επιπλοκές της ασθένειας COVID-19. Όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενο άρθρο μου στο περιοδικό Ελιά & Ελαιόλαδο [1] ο PAF (Platelet-Activating Factor) είναι ο ισχυρότερος σήμερα γνωστός λιποειδικός παράγοντας που προκαλεί φλεγμονή και θρόμβωση, του οποίου τη δομή είχα την τύχη να ανακαλύψω το 1979 στο University of Texas at San Antonio [2].
Τα μέλη της ερευνητικής μας ομάδας, αποτελούμενης από την Καθηγήτρια Βιοχημείας του Τμήματος Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Σ. Αντωνοπούλου και το συγγραφέα του άρθρου Ομότιμο Καθηγητή Βιοχημείας & Χημείας Τροφίμων του Τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών Κ. Α. Δημόπουλο, παρατήρησαν ότι τα συμπτώματα/επιπλοκές της ασθένειας αυτής συμπίπτουν με τις γνωστές βιολογικές δράσεις του PAF και γι’ αυτό θεωρήθηκε ότι στην ασθένεια COVID-19 θα πρέπει να εμπλέκεται ο PAF και μάλιστα με σημαντικό ρόλο.
Το δημοσιευμένο έργο
Έτσι, προέκυψε μια δημοσίευση με μορφή ενός γενικού – συνολικού άρθρου με μορφή pre-print (δηλαδή κατάθεση σε “αποθετήριο” για κατοχύρωση της πρωτοτυπίας της σκέψης), στο οποίο προτείνονται νέοι πιθανοί μηχανισμοί εισόδου του κορωνοϊού SARS-CoV-2 και δίνονται πιθανές εξηγήσεις (ο μηχανισμός) για τις εκδηλώσεις /συμπτώματα /διαταραχές /βλάβες /επιπλοκές από την ασθένεια COVID-19.
Το άρθρο αυτό είχε θετική αντιμετώπιση από την Ελληνική και διεθνή επιστημονική κοινότητα και είχαμε ακόμα την τύχη να επικοινωνήσουμε με τον γνωστό μας από παλιά Καθηγητή του Πανεπιστημίου Tufts της Βοστόνης Θεοχάρη Θεοχαρίδη, όπου είχε και αυτός την ίδια άποψη για το θέμα της εμπλοκής του PAF. Ο καθηγητής Θ. Θεοχαρίδης έχει δουλέψει ερευνητικά με τον PAF και έχει πλούσιο και διεθνώς αναγνωρισμένο έργο. Έτσι, αποφασίσαμε να “ενώσουμε τις δυνάμεις” μας. Ακολούθησαν δημοσιεύσεις με συν-συγγραφείς τα τρία αυτά άτομα, οι οποίες αφορούσαν τις διάφορες επιμέρους θεματικές ενότητες του γενικού-συνολικού άρθρου.
Στα άρθρα μας αυτά που έχουν δημοσιευτεί με αναφορά στο εξώφυλλο του περιοδικού [4] ή έχουν γίνει δεκτά προς δημοσίευση [5] περιγράφεται, για πρώτη φορά διεθνώς, ο μηχανισμός που προτείνουμε για το πώς επιδρά βλαπτικά ο κορωνοϊός στα πνευμόνια, αλλά και παρουσιάζουμε σημαντικές ενδείξεις ότι ο PAF μπορεί να εμπλέκεται στην είσοδο του ιού στον οργανισμό, αλλά και να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην ενορχήστρωση της ενδοαγγειακής πήξης και της πνευμονικής φλεγμονής στην ασθένεια COVID-19. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι τα άρθρα μας αυτά μπορεί να έχουν άμεση και διαρκή συνεισφορά στην κατανόηση του μηχανισμού αλλά και στην προώθηση πιθανής θεραπείας της ασθένειας COVID-19, με άμεσες κλινικές επιπτώσεις. Συγχρόνως, γίνεται μνεία και εξειδίκευση του ρόλου των αναστολέων του PAF φυσικής προέλευσης, διότι πιστεύουμε ότι θα πρέπει να έχουν προστατευτική ή/και ευεργετική επίδραση στον οργανισμό. Επισημαίνεται ότι μέχρι σήμερα το μόνο φάρμακο που κυκλοφορεί και είναι αναστολέας του PAF είναι το Rupafin. Έρευνες όμως της ομάδας μας έχουν δείξει ότι υπάρχουν και άλλα φάρμακα (π.χ. αντι-φλεγμονώδη, αντι-ιικά) που στις πλειοτροπικές τους δράσεις περιλαμβάνεται και η ικανότητά τους να αναστέλλουν τον PAF [3].
Διατροφή και COVID-19
Στην βιβλιογραφία αναφέρονται αρκετά μικροθρεπτικά συστατικά (βιταμίνη Α, βιταμίνη C, βιταμίνη Ε, βιταμίνη D, σελήνιο, ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, μέταλλα), φυτοχημικά (phytochemicals/phytonutrients) συστατικά, αλλά και μεσογειακά τρόφιμα (ελαιόλαδο, ψάρι, μέλι, φυτικά τρόφιμα) με πιθανή αντι-COVID-19 δραστικότητα. Μάλιστα, επειδή η υιοθέτηση της Μεσογειακής Δίαιτας μειώνει τη διάρκεια παραμονής και τη θνησιμότητα σε νοσοκομειακούς ασθενείς (με διάφορες ασθένειες) ηλικίας> 65 ετών, αυτό είναι κάτι που παρουσιάζει ενδιαφέρον και για την πανδημία COVID-19 και τις προκλήσεις των συστημάτων υγείας. Επισημαίνεται ότι οι γνωστές αντιφλεγμονώδεις και αντι-θρομβωτικές δράσεις των ερευνηθέντων θρεπτικών ουσιών ή/και ολιστικών διατροφικών σχημάτων, όπως αυτό της Μεσογειακής Δίαιτας, διαμεσολαβούνται επίσης μέσω της αναστολής του PAF [2]. Κάποια από αυτά τα συστατικά πιστεύεται μάλιστα ότι έχουν ευεργετική δράση στην πρόληψη ή/και μείωση των επιβλαβών επιπτώσεων της επιδημίας COVID-19 [6].
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι τα κινγκολίδια, τα φυτοχημικά όπως πολυφαινόλες, φλαβονοειδή, προ-ανθοκυανιδίνες, ρεσβερατρόλη, κουρκουμίνη, τυροσόλη, λουτεολίνη, κουερσετίνη κ.α. έχουν διάφορες δράσεις που σχετίζονται με τον PAF: Ως αντιοξειδωτικά, περιορίζουν την οξείδωση της LDL, διεργασία που οδηγεί σε μειωμένη παραγωγή οξειδωμένης LDL που περιέχει PAF μαζί με άλλες ενώσεις που έχουν δραστικότητα PAF. Ως αντιφλεγμονώδη και αντιθρομβωτικά, αναστέλλουν την δράση του PAF σε κύτταρα και όργανα στόχους, αλλά και την έκκριση κυτταροκινών από ενεργοποιημένα με PAF κύτταρα. Επιδρούν, ακόμα, στη δραστικότητα των μεταβολικών ενζύμων του PAF και μειώνουν τα επίπεδά του στον οργανισμό. Τέλος, παρεμποδίζουν και την είσοδο του ιού στα κύτταρα του οργανισμού.
Επίσης, όπως αναφέρεται και στην βιβλιογραφία, αναστολή της δράσης του PAF και συγχρόνως επίδραση στη δραστικότητα των μεταβολικών του ενζύμων, παρουσιάζει και το κλάσμα των πολικών λιποειδών από διάφορα μεσογειακά τρόφιμα [2], όπως το λάδι (και τα υποπροϊόντα ελαιουργίας), το κρασί (και τα υποπροϊόντα οινοποιίας), τα ψάρια (και τα υποπροϊόντα επεξεργασίας τους), το μέλι, για το οποίο μάλιστα αναφέρεται στη βιβλιογραφία ότι είναι ένα πιθανό θεραπευτικό συστατικό κατά της COVID-19 [7].
Είναι, λογικά, αναμενόμενο ότι η χρήση εκχυλισμάτων που περιέχουν τους φυσικής προέλευσης αναστολείς του PAF με μορφή διατροφικών συμπληρωμάτων ή/και ο εμπλουτισμός των διαφόρων τροφίμων/τροφών με αυτούς τους αναστολείς, θα παρουσιάζει σε μεγαλύτερο βαθμό ευεργετικές δράσεις έναντι της COVID-19.
Συμπεράσματα και μελλοντικά σχέδια
Συμπερασματικά, αν και δεν έχει αποδειχθεί ακόμα ότι υπάρχει κάποια τροφή για την πρόληψη ή/και τη θεραπεία του κορωνοϊού SARS-CoV-2, θα ήταν καλό να ακολουθεί κανείς μια υγιεινή διατροφή που περιέχει, μεταξύ άλλων ευεργετικών συστατικών, αναστολείς του PAF προκειμένου να στοχεύσει τη φλεγμονή και τη θρόμβωση, με σκοπό να μειώνεται η πιθανότητα μόλυνσης με τον ιό ή/και να μειώνονται οι επιβλαβείς επιπτώσεις της επιδημίας COVID-19.
Το πρώτο βήμα μας ήταν η ολοκλήρωση της προσπάθειας μας για μια νέα, διεθνώς, προσέγγιση της COVID-19 και η δημοσίευση της θεωρητικής επεξεργασίας του θέματος, με μια πρόταση επιστημονικά ολοκληρωμένη και βιβλιογραφικά τεκμηριωμένη που άλλωστε αποτελεί την μόνη σήμερα υπάρχουσα θεωρία που εξηγεί την παθοφυσιολογία και όλες τις επιπλοκές από την ασθένεια COVID-19. Το επόμενο βήμα είναι η πειραματική επιβεβαίωση ή μη, όλων αυτών, εφαρμόζοντας την παγκοσμίως πρωτότυπη τεχνογνωσία που έχουμε αναπτύξει για τον PAF και κάνοντας μετρήσεις σε διαφορετικές ομάδες ασθενών ώστε τα αποτελέσματα να χρησιμοποιηθούν αφ΄ενός μεν για αναγνώριση των ασθενών υψηλού κινδύνου, αφ΄ετέρου δε ως αντικειμενικές μετρήσεις (ομάδα αναφοράς) σε μελέτη με αντι-ιικα φυτικά συστατικά, συμπεριλαμβανομένων και συστατικών της ελιάς και του ελαιολάδου.
Τέλος, πρέπει να επισημανθεί ότι οι διατροφικές μας επιλογές δεν επηρεάζουν μόνο τη δική μας υγεία, αλλά και το περιβάλλον, όπως αναλύεται και στη νέα έκθεση του WWF για τη σημασία μίας διατροφής φιλικής προς το περιβάλλον [8]. Στην προκειμένη περίπτωση της Μεσογειακής Δίαιτας, πέρα από την άμεση ευεργετική επίδραση στον άνθρωπο, έχει και έμμεση -αλλά σημαντική- ευεργετική επίδραση, αφού υιοθετώντας μια τέτοια διατροφή μειώνεται και το οικολογικό αποτύπωμα.
Βιβλιογραφία
[1] Με ποιο τρόπο το Λάδι & η Μεσογειακή διατροφή προστατεύουν από αθηροσκλήρωση & καρδιαγγειακά νοσήματα.
Κ.Α.Δημόπουλος, Ελιά & Ελαιόλαδο, 2019, Τ.88, σελ. 72-77.
[2] Forty Years Since the Structural Elucidation of Platelet-Activating Factor (PAF): Historical, Current, and Future Research Perspectives.
Lordan R, Tsoupras A, Zabetakis I, Demopoulos CA. Molecules. 2019; 24(23).
[3] Is Platelet-Activating Factor (PAF) a missing link for elucidating the mechanism of action of the coronavirus SARS-CoV-2 and explaining the side effects-complications of Covid-19 disease?
C.A.Demopoulos. Preprint, June 2020. DOI:10.20944/preprints202006.0253.v1
[4] Coronavirus 2019, Microthromboses, and Platelet Activating Factor.
Theoharides TC, Antonopoulou S, Demopoulos CA
Clinical Therapeutics, 2020 in press. DOI: 10.1016/j.clinthera.2020.08.006 PMID: 32883529 PMCID: PMC7430296
[5] COVID-19, Microthromboses,Inflammation and Platelet Activating Factor (PAF)
Demopoulos CA, Antonopoulou S, Theoharides TC,BioFactors, 2020 in press.
[6] Exploitation of some natural products for prevention and/or nutritional treatment of SARS-CoV2 infection.
Rizzo A, Sciorsci RL, Magrone T, Jirillo E.
EMIDDT [Internet]. 2020 Aug 31 [cited 2020 Sep 20];20. Available from: https://www.eurekaselect.com/185457/article
[7] Review Article. Honey as a potential natural remedy against COVID-19: pharmacological insights and therapeutic promises
Khandkar Shaharina, Md. Golzar Hossain, Akhi Moni, Md. Mahbubur Rahman, Umma Habiba Rahman, Mohaimanul Alam, Sushmita Kundu, Md. Masudur Rahman, Md. Abdul Hannan, Md Jamal Uddin
Preprint, June 2020. DOI: 10.31219/osf.io/w3hqu
[8] WWF: Η υγεία του πλανήτη περνάει μέσα από το πιάτο μας
https://freesunday.gr/planet/item/38110-wwf-h-ygeia-toy-planhth-pernaei-mesa-apo-to-piato-mas
*O κ. Δημόπουλος είναι Ομότιμος Καθηγητής Βιοχημείας & Χημείας Τροφίμων του Τμήματος Χημείας του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Mέλος της Επιστημονικής Εταιρείας Εγκυκλοπαιδιστών Ελαιοκομίας (4Ε).
