Τα τελευταία χρόνια αλλά ιδιαίτερα σήμερα 16/12/25 με αφορμή το συλλαλητήριο των ΟΤΑ και τις διεκδικήσεις των δημάρχων έχει εδραιωθεί ένας σχεδόν καθολικός λόγος στον χώρο της Αυτοδιοίκησης: ότι οι δήμοι είναι «θύματα» του κεντρικού κράτους. Ότι φορτώνονται αρμοδιότητες χωρίς πόρους, ότι ασφυκτιούν γραφειοκρατικά και ότι, αν δεν υπήρχε η Αθήνα, όλα θα λειτουργούσαν καλύτερα. Η άποψη αυτή έχει βάση. Δεν είναι όμως ολόκληρη η αλήθεια. Και σίγουρα δεν μπορεί να λειτουργεί ως μόνιμο άλλοθι.
Οι δήμοι είναι αυτοτελείς οργανισμοί – όχι απλοί διαχειριστές
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, από τη φύση και τον θεσμικό της ρόλο, δεν είναι παράρτημα των υπουργείων. Είναι αυτοτελής θεσμός, με πολιτική ευθύνη, αιρετή νομιμοποίηση και – θεωρητικά – δυνατότητα σχεδιασμού πολιτικών προσαρμοσμένων στις ανάγκες της κάθε κοινωνίας. Αυτό σημαίνει κάτι απλό αλλά απαιτητικό:
Οι δήμοι δεν μπορούν να περιμένουν μόνο μεταβιβάσεις πόρων. Πρέπει να αναπτύσσουν δικές τους στρατηγικές, να αναζητούν ίδιους πόρους, να εξορθολογίζουν δαπάνες και να λειτουργούν με σχέδιο και προτεραιότητες.
Η κακοδιαχείριση δεν είναι ευθύνη της κυβέρνησης
Ένα κρίσιμο σημείο που συχνά αποσιωπάται είναι η εσωτερική κακοδιαχείριση που παρατηρείται σε πολλούς δήμους.
- Δαπάνες χωρίς σαφή αναπτυξιακό ή κοινωνικό αποτύπωμα
- Έργα βιτρίνας αντί για υποδομές
- Επιλογές που εξυπηρετούν πολιτικές ισορροπίες και όχι πραγματικές ανάγκες
Η οικονομική στενότητα δεν δικαιολογεί: σπατάλη, κακό σχεδιασμό, απουσία κοινωνικής στόχευσης. Η ευθύνη εδώ είναι αμιγώς αυτοδιοικητική.
Ιδιαίτερα κρίσιμο ζήτημα αποτελεί η απώλεια εμπιστοσύνης των πολιτών απέναντι στους δήμους – κυρίως σε ό,τι αφορά:
- τα δημοτικά τέλη
- τα τιμολόγια ύδρευσης
- τις χρεώσεις κοινωφελών υπηρεσιών
Σε πολλούς δήμους – χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Δήμος Καστοριάς – τα τελευταία χρόνια καταγράφονται αυξήσεις από 60% έως και 120%, χωρίς επαρκή κοινωνική τεκμηρίωση και χωρίς αντίστοιχη ποιοτική βελτίωση των υπηρεσιών.
Την ίδια στιγμή, προηγούμενες διοικήσεις είχαν διατηρήσει σταθερά τα τέλη και είχαν εφαρμόσει εκπτώσεις για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες Η επιλογή των αυξήσεων δεν ήταν μνημονιακή επιβολή. Είναι πολιτική επιλογή. Δεν είναι όλοι οι δήμοι ίδιοι. Και αυτό αποδεικνύει ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο θεσμικό.
Η κοινωνική ευαισθησία μιας δημοτικής αρχής φαίνεται: στο πώς κατανέμει τα βάρη στο ποιους προστατεύει και στο ποιες δαπάνες θεωρεί «αναγκαίες» και ποιες όχι
Όταν αυξάνονται οριζόντια τέλη και τιμολόγια, αλλά δεν περιορίζονται τα έξοδα της “καλής ζωής”, των δημοσίων σχέσεων και της πολιτικής προβολής, τότε το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη πόρων. Είναι η έλλειψη πολιτικής βούλησης.
Αυτοδιοίκηση σημαίνει ευθύνη – όχι διαρκής επίκληση
Ναι, η κυβέρνηση οφείλει να μεταφέρει περισσότερους πόρους και αρμοδιότητες. Όμως: Η Αυτοδιοίκηση που ζητά αυτονομία, οφείλει να λειτουργεί και αυτόνομα. Αυτό σημαίνει: οικονομική πειθαρχία, διαφάνεια, κοινωνική στόχευση, λογοδοσία στους δημότες, όχι στο κέντρο. Η μόνιμη επίκληση της κεντρικής εξουσίας, χωρίς αυτοκριτική και χωρίς τοπικές λύσεις, τελικά αποδυναμώνει τον ίδιο τον θεσμό.
Συμπερασματικά οι δήμοι δεν είναι απλώς θύματα. Είναι και φορείς επιλογών. Αν θέλουν πραγματική αυτονομία, πρέπει πρώτα να αποδείξουν ότι: μπορούν να διαχειριστούν υπεύθυνα τους πόρους τους μπορούν να προστατεύσουν τους πολίτες τους μπορούν να περιορίσουν τα περιττά έξοδα και να επενδύσουν στα ουσιώδη. Γιατί χωρίς κοινωνική νομιμοποίηση και εμπιστοσύνη, η Αυτοδιοίκηση δεν είναι αυτοτελής. Είναι απλώς ένας μηχανισμός μετακύλισης κόστους στους δημότες.
