Στις 4 Δεκεμβρίου 1913 οι Μεγάλες Δυνάμεις υπέγραψαν το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας, καθορίζοντας τα σύνορα του αλβανικού κράτους και αποδίδοντας τη Βόρεια Ήπειρο στην Αλβανία. Η απόφαση προκάλεσε έντονη αντίδραση τόσο στην Αθήνα όσο και στον ντόπιο ελληνικό πληθυσμό, ο οποίος είχε απελευθερωθεί μόλις έναν χρόνο νωρίτερα.
Η επιλογή να χρησιμοποιηθεί η γλώσσα ως μοναδικό κριτήριο οριοθέτησης αγνόησε ιστορικές, εκκλησιαστικές και κοινωνικές πραγματικότητες, γεγονός που θεωρήθηκε σοβαρή αδικία εις βάρος του Ελληνισμού της περιοχής.
Τον Φεβρουάριο 1914, η αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού οδήγησε τους κατοίκους να ανακηρύξουν την Αυτόνομη Δημοκρατία της Βορείου Ηπείρου (28/2/1914), υπό τον Γεώργιο Χρηστάκη-Ζωγράφο, ως μορφή άμυνας και διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους.
Οι συγκρούσεις που ακολούθησαν κατέληξαν στο Πρωτόκολλο της Κέρκυρας, το οποίο αναγνώρισε αυτονομία, εκπαιδευτικά και γλωσσικά δικαιώματα στις Ελληνικές περιοχές εντός της Αλβανίας. Ωστόσο, η έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ανέτρεψε τις προβλέψεις του.
Το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας αποτελεί έως σήμερα παράδειγμα των επιπτώσεων των διεθνών γεωπολιτικών αποφάσεων στην τύχη ιστορικών πληθυσμών.
Η παρακαταθήκη
Το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας και ο αγώνας της Αυτονομίας έμειναν στη συλλογική μνήμη ως παραδείγματα:
- του πώς οι γεωπολιτικές αποφάσεις μπορούν να καθορίσουν το μέλλον ενός λαού
- αλλά και του πώς η επιμονή μιας δυναμικής κοινότητας μπορεί να επιβάλει τον σεβασμό της ιστορικής της υπόστασης.
Έναν αιώνα αργότερα, η Βόρεια Ήπειρος παραμένει σύμβολο διεκδίκησης, αυτοδιάθεσης και ιστορικής συνέχειας του Ελληνισμού.
