ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ – ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ (Αφιέρωμα για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821)

ΓΡΑΦΕΙ Ο ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΟΥΛΙΟΠΟΥΛΟΣ

Συνεχίζοντας τα αφιερώματα μας καθ’ όλη την διάρκεια του 2021, για τα 200 χρόνια από την επέτειο της Επανάστασης του ’21, θα αναφερθούμε στο εν λόγω άρθρο στους Φιλέλληνες και τον Φιλελληνισμό της περιόδου εκείνης, που εμπεριέχει τόσες λεπτομέρειες και άγνωστες πτυχές, οι οποίες δεν είναι στο ευρύ κοινό γνωστές. Είναι όμως χρήσιμες και απαραίτητες για να διαμορφώσουμε μια πληρέστερη και αντικειμενικότερη άποψη, δίνοντας συνάμα απάντηση σε όλους εκείνους τους ημιμαθείς και εμπαθείς, που ερμηνεύουν τα γεγονότα επιλεκτικά και υποκειμενικά, προκειμένου να ικανοποιήσουν τις ιδεοληψίες τους. Ο φιλελληνισμός είτε ως όρος, αντίληψη, συμπεριφορά ή τρόπος ζωής δεν είναι ΄΄ εφεύρεση ΄΄  νέα ή της εποχής της επανάστασης του ’21 αλλά αντιθέτως έχει βαθιές ρίζες ακόμη από την αρχαία Ελλάδα.

  Αντλώντας λοιπόν τις πληροφορίες μας από το διαδίκτυο διαβάζουμε  στο ιστολόγιο της Wikipedia:

Ο όρος Φιλέλληνας (Αρχαία Ελληνική: “Φιλέλλην”, σύνθετη φίλος + Έλλην), αποτελεί χαρακτηρισμό εκείνων που τρέφουν ιδιαίτερη αγάπη προς τους Έλληνες και κάθε τι ελληνικό που την εκδηλώνει όμως δια λόγου ή έργου. Στη νεοελληνική καθιερώθηκε να λέγεται για ξένους υπηκόους που εκδήλωσαν φίλια αισθήματα προς την Ελλάδα, κυρίως κατά τον Αγώνα της ανεξαρτησίας του 1821.

Ως ιδεολογικό και πολιτικό κίνημα και ως λογοτεχνικό ρεύμα, αυτή η αγάπη των ξένων αλλά και η δηλούμενη εύνοια και ενδιαφέρον υπέρ των ελληνικών θέσεων, ιδιαίτερα κατά την περίοδο πριν και κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 με ηθική και υλική συμπαράσταση, καθιερώθηκε να λέγεται Φιλελληνισμός.

Ιστορία του όρου Από την αρχαία Ελλάδα και μέχρι τους Ρωμαϊκούς χρόνους

Νόμισμα του Μιθριδάτη Α’ της Παρθίας, 140 π.Χ., με την ένδειξη ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΡΣΑΚΟΥ ΦΙΛΕΛΛΗΝΟΣ

Στην αρχαιότητα ο όρος “Φιλέλλην” σήμαινε και “πατριώτης”. Με αυτή την έννοια συναντάται στον Πλάτωνα (Πολιτεία, 470 Ε) και στον Ξενοφώντα (Αγησίλαος, 7.4 «καλόν Έλληνα όντα φιλέλληνα είναι»).[1] [2] Επίσης αναφερόταν σε ξένους που αγαπούσαν τον ελληνικό πολιτισμό ή τους Έλληνες. Πρώτος ο Ηρόδοτος χρησιμοποίησε τον όρο για τον βασιλιά των Αιγυπτίων Άμασι.[3] O Άμασις υπήρξε γενναιόδωρος προς τις Ελληνικές πόλεις: προσέφερε αφιερώματα στην Κυρήνη, τη Ρόδο, (Λίνδο), τη Σάμο, στην Σπάρτη ένα λινό θώρακα και με την Κυρήνη συνάπτοντας γάμο με μια ντόπια πριγκίπισσα. Τέλος συνέβαλε στο χτίσιμο του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς.[4]

Η πολιτική του Αμάσιδος που προκάλεσε τούτον τον χαρακτηρισμό ήταν μια συνειδητή επιλογή που προκλήθηκε από την κοσμοϊστορική μεταβολή που είχε συντελεσθεί στην Ασία με την άνοδο της Περσική δύναμης. Η πολιτική του Άμάσιος ήταν εσωτερική πολιτική του μονάρχη αφού η Ναύκρατις ήταν πόλη ελληνική στην επικράτειά του. Άλλωστε ο ίδιος νίκησε τους Έλληνες ‘’επικούρους’’ του Απρίη σε μάχη κοντά στη Μώμεμφι το 569 π.Χ. Δεν είναι ο Ηρόδοτος που επινοεί τον χαρακτηρισμό αλλά τον δανείζεται από την προφορική παράδοση και αντανακλά την αγωνία των Ελλήνων για πιθανή απομόνωσή τους απέναντι στην Περσική προέλαση.[5] Τον 4ο αιώνα αλλάζει η αφετηρία απόδοσης του τίτλου: Φιλέλληνες είναι ή πρέπει να γίνουν οι Έλληνες και ιδίως οι Αθηναίοι. Έτσι ο όρος απαντάται στην γραμματεία την διαποτισμένη από πανελλήνιες απόψεις: έτσι στον Πανηγυρικό του Ισοκράτη όσοι αντιστάθηκαν στην Περσική προέλαση είναι ‘’φιλέλληνες’’ και κυρίως οι Αθηναίοι. Γι΄αυτό έμμεσα ασκεί κριτική ο Ισοκράτης στην Αθηναϊκή ηγεμονία της εποχής του.[6] Στον ‘’Παναθηναϊκό’’ του Ισοκράτη προβάλει ως αρετή των προγόνων του Αθηναίων τον φιλελληνισμό τους σε αντιδιαστολή με τη στάση των Σπαρτιατών λόγω της καίριας συμβολής τους στους Περσικούς πολέμους αλλά και λόγω της στάσης τους απέναντι στις συμμαχικές τους πόλεις, ενώ οι Σπαρτιάτες αποτιμώνται ως αλαζόνες και ιμπεριαλιστές.[7] Στον λόγο του ‘’Ευαγόρας ‘’ οι Φοίνικες χαρακτηρίζονται φιλέλληνες επειδή υιοθέτησαν τον Ελληνικό τρόπο ζωής ή την ‘’αττική παιδεία’’ κατά μιαν άλλη ανάγνωση[8] Στην ανοικτή επιστολή του που απηύθηνε στον Φίλιππο: θα ήταν φιλέλλην αν εκτελούσε το πρόγραμμα του Ισοκράτη, τον πόλεμο κατά των Περσών. Το μέλλον θα δείξει αν θα δικαιώσει αυτόν τον χαρακτηρισμό ο Φίλιππος με την πολιτική του.[9] Στην Πλατωνική Πολιτεία ο όρος προβάλλεται ως ιδεότυπος απέναντι σε μια θλιβερή πραγματικότητα αλληλοσπαρασσόμενων πόλεων που συντελούν στην καταστροφή της κοινής πατρίδος της Ελλάδος.[10] Ο Ξενοφώντας χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό στο εγκώμιό του στον Αγησίλαο: τον χρησιμοποιεί με κριτήρια ‘’πανελληνικά’’ και επειδή αρνήθηκε να εκπολιορκήσει ελληνικές πόλεις.[11] Επίσης για την επιλογή του στα πλαίσια μιας εκστρατείας του στην Αίγυπτο να υποστηρίξει έναν από τους επίδοξους μνηστήρες του Αιγυπτιακού θρόνου, καθώς είχε προκληθεί δυναστική κρίση στην Αιγυπτιακή βασιλική οικογένεια, και έτσι να εξασφαλίσει τον επισιτισμό του στρατού του, ο Αγησίλαος χαρακτηρίζεται φιλέλλην όπως φυσικά κι αυτός που τον αντάμειψε.[12]

Ο Βασιλιάς Αλέξανδρος Α’ της Μακεδονίας είχε τιμηθεί με τον χαρακτηρισμό “Φιλέλλην” επειδή κατετρόπωσε τον Περσικό στρατό του Ξέρξη ο οποίος οπισθοχωρούσε μετά την ήττα του στις Πλαταιές, για να απαλλαγή από την ντροπή της συνθηκολόγησης με τον Ξέρξη κατά την κάθοδο του. Στην εποχή μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στο ελληνιστικό Βασίλειο της αυτοκρατορίας της Παρθίας, οι Βασιλείς συνήθιζαν να αναγράφουν στα νομίσματα που εξέδιδαν το χαρακτηρισμό “ΦΙΛΕΛΛΗΝ”.[13]

Στην Αναγέννηση ο όρος χρησιμοποιήθηκε από τον Άλδο Μανούτιο στους προλόγους, εννοώντας ως “φιλέλληνες” αυτούς που αγαπούσαν την αρχαία ελληνική φιλολογία.[1]

Σύγχρονη αντίληψη του όρου.

Λίστα με τα ονόματα Φιλελλήνων που πήραν μέρος στους αγώνες της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα, Ελλάδα

Με τον όρο Φιλέλληνες έμειναν γνωστοί ξένοι υπήκοοι, κυρίως από τη Γαλλία, την Αγγλία και την Ιταλία που βοήθησαν την Ελληνική Επανάσταση του 1821 με διάφορους τρόπους. Ως κίνημα, ο φιλελληνισμός υπήρξε και πριν από την Επανάσταση του ’21 και σχετίζεται με το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για τον κλασσικό ελληνισμό. Μερικοί εξέτασαν και τους δεσμούς των Ελλήνων της εποχής τους με την αρχαία Ελλάδα. Για παράδειγμα, ο Γάλλος έμπορος P.A. Guys που έζησε στην Κωνσταντινούπολη, το 1771 γράφει ότι δεν χρειάζεται η νοσταλγία για την Αρχαιότητα και τους “προγόνους”, γιατί αυτοί ακόμα ζουν μέσω των “απογόνων”. Πριν από την Επανάσταση, το ενδιαφέρον τους για την ανεξαρτησία της σύγχρονης Ελλάδας εκφράζουν Ευρωπαίοι περιηγητές και επιστήμονες, όπως ο Σικελός Xavier Scrofani και ο William Eton στα τελευταία έτη του 18ου αιώνα. Σημαντικό ρόλο για τη δημιουργία θετικών εντυπώσεων υπέρ των σύγχρονων Ελλήνων έπαιξαν οι Έλληνες της διασποράς. Επίσης σημαντικός παράγων ήταν η Αυλή της Αικατερίνης Β’ της Ρωσίας η οποία διέδωσε (προπαγάνδα) την ιδέα της απελευθέρωσης των Ελλήνων. Την ιδέα της Αικατερίνης υποστήριξαν και διέδωσαν και ο Ευγένιος Βούλγαρης και ο Βολταίρος. Ο τελευταίος θεωρείται από τους πρωτοπόρους του νεώτερου φιλελληνισμού που έχει τις ρίζες του στην εποχή του. Στη Γερμανία και τη Βρετανία επίσης, το ενδιαφέρον για την κλασσική Ελλάδα τροφοδοτήθηκε από τις εργασίες επιστημόνων και διανοουμένων του 18ου αιώνα, μερικοί των οποίων δεν ταξίδεψαν καν στην Ελλάδα αλλά τη γνώρισαν από επισκέψεις στην Ιταλία. Τα περιηγητικά συγγράμματα και τα νέα για την αποτυχημένη επανάσταση του 1770 (Ορλωφικά), έφερναν στην επικαιρότητα τη σύγχρονη Ελλάδα και τους Έλληνες, για τους οποίους ακούγονταν αντικρουόμενες απόψεις. Μερικοί από αυτούς που διατύπωσαν την ιδέα της ελεύθερης Ελλάδας ήταν οι Γερμανοί λογοτέχνες J.J. Heinse το 1787 και Fr. Hölderlin το 1797. Αργότερα εμφανίζονται και πολλοί άλλοι φιλέλληνες, με γνωστότερους τους Byron και Schiller.[14]

Στη νεώτερη εποχή ο όρος φιλελληνισμός μαρτυρείται για πρώτη φορά στο βιβλίο του Ιώσηπου Μοισίοδακα Θεωρία της Γωγραφίας το οποίο εκδόθηκε στην Βιέννη το 1781 και ανέφερε χαρακτηριστικά, «…όσοι Έλληνες φιλεπιστήμονες κατοικούσιν εν ταις παραλίαις, καθώς φερ’ ειπείν, εν Σμύρνη, εν Κωνσταντινουπόλει, εν Θεσσαλονίκη, πάντες έχουσιν την ευκαιρίαν ώστε να προμυθευθώσιν υπό Σφαιρών αγγλικών δια μέσου εμπόρων Άγγλων, οίτινες ενδημούσιν εν ταις ρηθείσαις πόλεσιν επί εμπορία και οίτινες ουκ απαξιώσουσιν παντώς μίαν υπουργίαν εμπρέπουσαν τω φιλελληνισμώ, τον οποίον οι Άγγλοι πάντοτε και απανταχού επαγγέλονται ημίν.»[15] Επρόκειτο για μια κίνηση που αφορούσε άτομα, οργανώσεις και ομάδες και δεν συνιστούσε κρατική εξωτερική πολιτική. Σημαντικό ρόλο στη διάδοση του φιλελληνικού κινήματος στο εξωτερικό στην αρχή της Επανάστασης έπαιξε ο Πέτρος Ηπίτης, εθναπόστολος, Φιλικός και προσωπικός γιατρός του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Ο Ηπίτης εφοδιασμένος με συστατικές επιστολές και διακηρύξεις από τον Δημήτριο Υψηλάντη και ως “πολύγλωσσος και επιτήδειος” θεωρήθηκε το κατάλληλο πρόσωπο, για να καλλιεργήσει στο εξωτερικό την ηθική και υλική συμπαράσταση στον Αγώνα, καταβάλλοντας μάλιστα προσπάθειες να συγγραφούν ξενόγλωσσα φυλλάδια υπέρ των ελληνικών θέσεων.[16] Οι καταγεγραμμένοι φιλέλληνες αγγίζουν τους 940 και προηγούνται όσοι προέρχονται από γερμανικές χώρες (342) και ακολουθούν οι γάλλοι (196), οι Ιταλοί (137),οι άγγλοι (99) και στη συνέχεια οι ελβετοί (35), πολωνοί (30), ολλανδοί και βέλγοι (17), ούγροι (9), σουηδοί (9),ισπανοί (9), δανοί (8) και 33 άγνωστης εθνικότητας. Ένας στους τρεις σκοτώθηκε σε μάχη ή πέθανε από κακουχίες ή τραυματισμούς.(313 από τους 940). Μεταξύ 1821-1822 φτάνουν στην Ελλάδα 489 και πέφτουν στους 64 μεταξύ 1823-1825. Από το 1825 και μετά οι αφιχθέντες φτάνουν τους 318. Οι Γάλλοι είναι δεύτεροι σε αριθμό αφίξεων (71) την πρώτη περίοδο και δεύτεροι πριν το τέλος στην δεύτερη περίοδο. Οι Άγγλοι είναι τέταρτοι σε αριθμό αφίξεων την πρώτη περίοδο (12) έρχονται πρώτοι την δεύτερη περίοδο. Η αύξησης της προσέλευσης των Άγγλων εθελοντών συνδέεται με την υπεροχή του αγγλικού κόμματος και την ενεργότερη συμμετοχή της Αγγλίας στα ελληνικά πράγματα.[17]

Γνωστότεροι Φιλέλληνες

Σε ανύποπτο χρόνο, αναφερθήκαμε σε  Φιλέλληνες και συγκεκριμένα στον αμερικάνο πρόξενο στην Κωνσταντινούπολη  Henry Morgenthau,(1913-16) με θέμα, ΕΡΡΙΚΟΣ ΜΟΡΓΚΕΝΤΑΟΥ  ( Ο φιλέλληνας πρέσβης των ΗΠΑ στην  Κωνσταντινούπολη),  καθώς και στον Ρώσο καθηγητή της Ιστορίας  Grigory Arsh σε άρθρα μας το 2017 και 2018 αντίστοιχα.

 Στη συνέχεια των αφιερωματικών δημοσιεύσεων μας,  θα αναφερθούμε και σε άλλους άγνωστους στο ευρύ κοινό Φιλέλληνες, Ευρώπης και Αμερικής, προκειμένου να αναδείξουμε ότι ο Φιλελληνισμός στην πλειοψηφία του δρούσε ανεξάρτητα από τις γεωπολιτικές σκοπιμότητες και παρεμβάσεις των ηγετών των κρατών, που τις περισσότερες φορές ήταν επιζήμιες για την πρόοδο και την ανάπτυξη των λαών. Ο Φιλελληνισμός ως ιδεολογική αντίληψη δείχνει κυρίως την επιρροή του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού, της αρχαιοελληνικής  σκέψης, διανόησης και φιλοσοφίας, στον νεώτερο δυτικό πολιτισμό και κυρίως στους διανοούμενους, τους ψαγμένους και ευαισθητοποιημένους ανθρώπους της δύσης, που δεν ήθελαν να βλέπουν έναν λαό με τόση μεγάλη συνεισφορά στον δυτικό πολιτισμό και όχι μόνο, να βρίσκεται στην υποδούλωση ενός βάρβαρου στίφους που εξελίχθητε σε αυτοκρατορία, γενοκτονώντας και εκτουρκίζοντας άλλους λαούς δια πυρός και σιδήρου. Επειδή δε αυτή την αδικία δεν την δέχεται η συμπαντική νομοτέλεια, η οποία επηρεάζεται από την συλλογική μνήμη, γεννήθηκε ο φιλελληνισμός για να φέρει σε πρώτη φάση μια μερική δικαίωση μίας προηγηθείσας αδικίας. Εμείς πιστεύουμε ότι η συλλογική αυτή συμπεριφορά θα συνεχιστεί, έτσι ώστε να αποκατασταθεί πλήρως η αδικία, καθότι  “ΕΝ ΠΑΝΤΙ ΔΕΙ ΚΑΙΡΩ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟΝ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙ”

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

.

Κοινοποίησε:

Σχετικές δημοσιεύσεις