Ξεκίνησα για τα ελληνόφωνα χωριά της Κάτω Ιταλίας με λιγοστές αποσκευές: κάποιες εικόνες από το Πολεμόντα, το συγκλονιστικό κινηματογραφικό οδοιπορικό του Δημήτρη Μαυρίκιου στα χωριά των Γκρεκάνων της Απουλίας, μερικές υπέροχες μελωδίες της περιοχής, όπως το χιλιοτραγουδισμένο «κλάμα του εμιγκράντου», το «Άντρα μου πάει».
Ποτέ δεν φανταζόμουν τι θα αντίκριζα φτάνοντας.
Μια θάλασσα από ελληνικές σημαίες ν’ ανεμίζουν σε κάθε πλατεία από τα δώδεκα χωριά που επισκέφθηκα, το «Καλώς ήρθατε» να μας υποδέχεται παντού, τα πρόσωπα των παιδιών, των νέων, των ηλικιωμένων να λάμπουν φωτεινά και φιλόξενα. Καστρινιάνο ντε Γκρέτσι, Καρπινιάνο Σαλεντίνο, Σολέτο, Μελπινιάνο, Τσολίνο, Μαρτινιάνο, Στερνατία, Κουτροφιάνο, Μαρτάνο, Καλημέρα, Κοριλιάνο ντ’Οτράντο, Σολιάνο Καβούρ: χωριά της Γκρετσία Σαλεντίνα, σφραγισμένα από τον βαθύ και ακατάλυτο δεσμό με την ελλαδική μήτρα. Μια διάφανη ατμόσφαιρα που παλλόταν στους ήχους του Εθνικού μας Ύμνου, αλλά, στο Κουτροφιάνο, και από τη βαριά από συμβολισμούς μελωδία του χορωδιακού «Va pensiero» από την όπερα «Ναμπούκο» του Βέρντι, που παιάνισε η τοπική μπάντα. Εκεί, στο μικρό χωριό της Γκρετσία Σαλεντίνα, όλοι μαζί θρηνήσαμε για τον πόλεμο που ρημάζει μια si bella e perduta patria, μια πατρίδα τόσο όμορφη και χαμένη, την πατρίδα των Ουκρανών. Ένας ύμνος στην ιερότητα του πατριωτισμού, μια έκκληση για κατάπαυση του πολέμου.
Γιατί σ’ αυτόν τον παλαιότατο ελληνόφωνο κόσμο της Κάτω Ιταλίας όλα τα συναισθήματα, ο έρωτας, η νοσταλγία, το πένθος, το Θείο Πάθος, εκφράζονται μέσα από τη μουσική και τα τραγούδια. Σε κάθε σταθμό του ταξιδιού μπάντες μας καλωσόριζαν, παιδιά μας τραγουδούσαν, μελωδίες μας συνόδευαν παντού. Όμως η κορυφαία στιγμή ήταν η παρουσίαση των παραδοσιακών ύμνων της Μεγάλης Εβδομάδας στο Μαρτάνο. Ύμνοι συγκλονιστικής δραματικότητας, γραμμένοι στην πανάρχαια γλώσσα των προγόνων, τα γκρίκο, γλώσσα εύηχη, μελωδική, τρανή απόδειξη της ελληνικής συνέχειας στην Κάτω Ιταλία, από την εποχή της Magna Grecia ως τις μέρες μας.
Στα ελληνόφωνα χωριά της Απουλίας, τόπο μακραίωνης, πολυστρωματικής, πολυφωνικής ιστορίας, είδα με βαθιά συγκίνηση να αναδύεται, διαχρονικό, το πρόσωπο της Ελλάδας. Αντίκρισα την έμπρακτη αγάπη των Κατωϊταλών – Ιταλών στα χαρτιά, μα Ελλήνων στην καρδιά, όπως λένε οι ίδιοι– για τη γλώσσα, τις παραδόσεις, τον πολιτισμό των προγόνων τους. Αναγνώρισα, σε κάθε εκδήλωσή τους, την απόφασή τους να συντηρήσουν αυτόν τον πολιτισμό και ταυτόχρονα να συσφίξουν ακόμα περισσότερο τον αδελφικό δεσμό με τον ελληνικό λαό. Μα πάνω απ’ όλα, στα λίγα εικοσιτετράωρα που πέρασα κοντά στα ελληνόφωνα αδέλφια μας, βίωσα το παμπάλαιο ελληνικό συμβιωτικό ήθος, που δεν είναι άλλο από γενναιόδωρο μοίρασμα ζωής, αλληλέγγυο στον πόνο και τη συμφορά του άλλου και πάντοτε έτοιμο να μετέχει στη χαρά του.
