Ο20ος και ο 21ος αιώνας γεννήθηκαν στο μυαλό του Νίκολα Τέσλα, ο οποίος γεννήθηκε σαν σήμερα στις 10 Ιουλίου του 1856. Και ήταν/είναι πολύ παράξενοι και ανατρεπτικοί αιώνες. Προηγουμένως ο 19ος αιώνας, στον οποίο ο Τέσλα πέρασε τη μισή -και αναμφίβολα πιο παραγωγική- ζωή του, υπήρξε αναμφίβολα ο «αιώνας της επιστήμης».
Ένας αιώνας υψιπετών επιστημονικών και τεχνολογικών οραμάτων, εμφορούμενος από την ιδεολογία της επιστήμης που υποκαθιστούσε τη θρησκεία. Οι επιστημονικές προφητείες για ένα ουτοπικό μέλλον, όπου οι άνθρωποι θα ζούσαν καλύτερα, με πρωτοφανείς ανέσεις και δυνατότητες, μοχθώντας ελάχιστα, γοήτευε το συλλογικό φαντασιακό πολύ περισσότερο από τις θρησκευτικές χιλιαστικές προφητείες. Η επιστήμη γινόταν κατά κάποιο τρόπο μια «νέα θρησκεία» ή, πιο συγκεκριμένα, μια νέα «αυτοκρατορία». που επεκτεινόταν συνεχώς και σε όλα τα επίπεδα. Δεν υπήρχαν -ή έτσι τουλάχιστον φαινόταν- όρια στην επέκτασή της.
Ένας πρωτοπόρος που εξερευνούσε νέα πεδία γνώσεων
Ο Νίκολα Τέσλα δεν ήταν απλά ένα επιστημονικό «παιδί της εποχής του», γαλουχημένο με τη Νευτώνεια Φυσική και τις Εξισώσεις του Μάξγουελ. Ήταν ταυτόχρονα κι ένας «άνθρωπος του μέλλοντος»: ένας πρωτοπόρος επιστήμονας που εξερευνούσε νέα πεδία γνώσεων, παρήγαγε νέα τεχνολογία και οραματιζόταν τον κόσμο μας, όπως θα μπορούσε και θα έπρεπε να είναι. Ο Τέσλα ήταν ένα πολυσχιδές μυαλό, καλλιτεχνικό κι επιστημονικό ταυτόχρονα, και ένα ιδιοφυές εφευρετικό ταλέντο, που δεν μπορούσε να περιοριστεί εύκολα στα συμβατικά όρια της επιστήμης. Ίσως μόνον ο εκπληκτικός καλλιτέχνης κι εφευρέτης Λεονάρντο Ντα Βίντσι θα μπορούσε να συγκριθεί μαζί του. Δεν είναι εύκολο να περιορίσει κανείς τον πολυτάλαντο Τέσλα σε μια συγκεκριμένη κατηγορία ανθρώπων. Για παράδειγμα ο Τέσλα δεν ήταν απλά ένας εφευρέτης. Το να αποκαλεί κανείς τον Τέσλα απλά «εφευρέτη» είναι σαν να λέει ότι ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι ήταν απλώς ένας «ζωγράφος». Ο Τέσλα ήταν κάτι πολύ παραπάνω από ένας εφευρέτης. Ήταν ένας εξερευνητής νέων ηπείρων γνώσεων, ένας άνθρωπος που ανακάλυπτε νέες φυσικές αρχές και μόνον κατ’ ανάγκην υπήρξε εφευρέτης. Για τον ίδιο, μεγαλύτερη σημασία είχε η ανακάλυψη νέων φυσικών αρχών και λιγότερο η εφαρμογή τους στην πράξη, και ειδικά στο εμπόριο. Ήταν πάνω απ’ όλα ένας πρωτοπόρος εξερευνητής νέων αρχών της Φυσικής, ένας ανθρωπιστής επιστήμονας που οραματιζόταν ένα καλύτερο μέλλον για την ανθρωπότητα. Ένας άνθρωπος των θαυμάτων, για τον οποίο υπάρχουν ακόμη πολλά μυστικά που μένει να ξεκλειδωθούν…
Οι ιδέες του Τέσλα συνεχίζουν να γοητεύουν, καθώς εκπέμπουν ακόμη και σήμερα μια απόκοσμη και μυστηριώδη αύρα. Τα οράματά του ξεπερνούσαν κατά πολύ την «πρωτόγονη» επιστημονική φαντασία της εποχής του. Οι άνθρωποι της Βικτωριανής Εποχής τον άκουγαν με ανοικτό το στόμα να μιλά για ρομπότ, τηλεκατευθυνόμενες τορπίλες, ασύρματη μεταφορά ενέργειας και επαφή με εξωγήινους. Ο Τέσλα συνήθιζε να κάνει δημόσιες φαουστικές επιδείξεις του Εναλλασσόμενου Ρεύματος και των συσκευών του, για να αποδείξει στο κοινό την ασφάλεια του, αντιμετωπίζοντας τις συκοφαντικές επιθέσεις του Τόμας Έντισον, που είχε ταχθεί υπέρ του Συνεχούς Ρεύματος. Σ’ αυτές τις επιδείξεις ο Τέσλα χρησιμοποιούσε τον εαυτό του ως «πειραματόζωο» και αφηνόταν να διαποτιστεί από ρεύμα χιλιάδων βόλτ, ώστε τελικά το σώμα του σπινθιροβολούσε από ηλεκτρισμό!
«Διαθέτω έναν ασυνήθιστο νου»
Ο Τέσλα διέθετε μια ενορατική, διαισθητική, ενστικτώδη και σχεδόν υπερφυσική γνώση πάνω στα μυστήρια του ηλεκτρομαγνητισμού. Οι εφευρέσεις του εμφανίζονταν στην οθόνη του μυαλού του ως τέλεια σχηματισμένες εικόνες, φωτεινές αστραπές και διανοητικές εκλάμψεις. Θαρρείς πως ο Τέσλα δεν είχε παρά να αντιγράψει τα πρωτότυπα από το κβαντικά διαμορφωμένο κενό, από τα «ακασικά αρχεία»: «Είμαστε αυτόματα εντελώς ελεγχόμενα από τις δυνάμεις του μέσου, που κλυδωνίζονται σαν φελλοί στην επιφάνεια του νερού αλλά παίρνουν κατά λάθος τα επακόλουθα των επιρροών από έξω για ελεύθερη βούληση. Οι κινήσεις και οι άλλες πράξεις που εκτελούμε είναι πάντα για να διατηρούν τη ζωή και παρ’ ότι φαινομενικά είμαστε εντελώς ανεξάρτητοι ο ένας από τον άλλο, είμαστε συνδεδεμένοι με αόρατους δεσμούς», έγραφε στην αυτοβιογραφία του Οι Εφευρέσεις μου, για να συνεχίσει σ’ ένα άλλο σημείο της: «Από τότε που άκουσα από μερικούς από τους σπουδαιότερους ανθρώπους της εποχής, πρωτοπόρους στην Επιστήμη που τα ονόματά τους είναι αθάνατα, ότι διαθέτω έναν ασυνήθιστο νου, έστρεψα όλες μου τις ικανότητες στη σκέψη στη λύση των μεγάλων προβλημάτων χωρίς να λογαριάζω θυσίες. Για πολλά χρόνια προσπαθούσα να λύσω το αίνιγμα του θανάτου και καραδοκούσα ανυπόμονος για κάποιο είδος πνευματικής ένδειξης».
Αστραπές έμπνευσης στο μυαλό του
Ο Τέσλα έκανε συνεχώς νοητικά πειράματα. Έρχονταν στο μυαλό του πολλές ιδέες. H ροή τους ήταν ακατάπαυστη και με τέτοια ιλιγγιώδη ταχύτητα, που τον απέτρεπε να συγκεντρωθεί σε μία κάθε φορά και να της δώσει έτσι την αρμόζουσα προσοχή και αφοσίωση. Ήταν τόσες πολλές οι δυνατότητες και οι προοπτικές που συνωστίζονταν στο μαυροπίνακα του μυαλού του, που ήταν σχεδόν αδύνατον να τις αναλύσει μία μία λεπτομερειακά, να τις αξιοποιήσει σε πρακτικές εφαρμογές και κατ’ επέκταση σε οικονομικό κέρδος. Δεν είχε χρόνο να ασχοληθεί με πράγματα, όπως εμπορική αξία, οικονομικό κέρδος, ποσοστά κ.ά. Του άρεσε περισσότερο να επινοεί, παρά να «εφευρίσκει». Ίσα που είχε χρόνο για να κατοχυρώσει μια ευρεσιτεχνία του και να την παρουσιάσει με θεαματικό τρόπο στον Τύπο και μετά έχανε το ενδιαφέρον του γι’ αυτήν και στρεφόταν πάντα «Κάπου Αλλού». Δεν μπορούσε εύκολα να κάνει μια στάση σε μια από όλες αυτές τις ιδέες του και να την αναλύσει, να την αναπτύξει πρακτικά και να αξιοποιήσει εμπορικά, όπως έκανε ο Έντισον.
Ζούσε περισσότερο μέσα στο κεφάλι του παρά στην ανθρώπινη καθημερινότητα και πραγματικότητα, ειδικά την αμερικανική καπιταλιστική.
«Στο σύμπαν δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο υπαρκτό και το φανταστικό: και τα έργα και οι σκέψεις είναι το ίδιο πραγματικά», έλεγε ο Νίκολα Τέσλα. Ο ίδιος μιλούσε συνδυάζοντας τη γλώσσα της Τέχνης και του Ρομαντισμού με εκείνη της Επιστήμης. Θεωρούσε πως η γλώσσα της Επιστήμης της εποχής του ήταν μια μορφή ρήξης με τις προηγούμενες μορφές γνώσης και σίγουρα η ανώτατη μορφή «αλήθειας» που μπορούσε να επιτευχθεί από ανθρώπινα όντα. Δεν λάτρευε την Επιστήμη ως «νέα θρησκεία», «ιδεολογία» ή αυτοσκοπό, αλλά την έβλεπε περισσότερο ως το πιο αξιοθαύμαστο και πολύτιμο εργαλείο των ανθρώπων για την κατανόηση του κόσμου και, κυρίως, για τη θεαματική βελτίωση της καθημερινότητας τους και την απελευθέρωσή τους από τα δεσμά του σκότους και της ανάγκης. Ο Τέσλα ήταν, και υπό αυτή την έννοια, ένα «παιδί του 19ου αιώνα», που επινόησε τον 20ο αιώνα και οραματιζόταν τον 21ο αιώνα.
Τέσλα Vs Έντισον: μια αρχετυπική σύγκρουση
Οι σχέσεις Έντισον και Τέσλα δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα θερμές. Ο Έντισον ήταν άνθρωπος πρακτικός και βασιζόταν περισσότερο στην εργατικότητα και στις εμπειρίες του, σε αντίθεση με τον Τέσλα που ήταν ένας άνθρωπος με ιδανικά, διανοούμενος και περισσότερο θεωρητικός. Επιπλέον είχαν διαφωνίες στο αντικείμενο της εργασίας τους, καθώς ο Έντισον ήταν ένθερμος υποστηρικτής της χρήσης του Συνεχούς Ρεύματος, κυρίως για πρακτικούς λόγους και για ζητήματα ασφάλειας, ενώ ο Τέσλα υποστήριζε, σχεδόν με προφητικό ζήλο, τη χρήση του Εναλλασσόμενου Ρεύματος. Ο Έντισον αναγνώριζε πως ο Τέσλα είχε ένα κομμάτι της δικής του ιδιοφυΐας. Κατά τα άλλα ήταν απλώς ένας ευφυής Σέρβος μετανάστης, που προερχόταν μάλιστα από όχι και τόσο ευυπόληπτες περιοχές της Ευρώπης. Κουβαλούσε μαζί του τη διανοουμενίστικη αύρα και την καλλιτεχνική κουλτούρα της Ευρώπης, που είχε πάρει διαζύγιο από την πρακτικότητα των Αμερικανών.
Από την πλευρά του ο Τέσλα υποστήριζε πως ο Έντισον θα πετύχαινε πολύ περισσότερα και θα είχε γλιτώσει τουλάχιστον το 90% της εργαστηριακής και πειραματικής του δουλειάς αν ήξερε λίγο θεωρητική Φυσική και μαθηματικούς υπολογισμούς. Ο Έντισον όμως εμπιστευόταν, ως το τέλος της ζωής του, το εφευρετικό του ένστικτο και την πρακτική αμερικανική αίσθησή του. Έτσι, σύμφωνα με τον Τέσλα, ο πραγματικά τεράστιος όγκος των εφευρέσεων και επιτευγμάτων του Έντισον -προϊόν κυρίως τυχαίων πειραματισμών- αποτελούσε σχεδόν ένα θαύμα από μόνο του.
Τέσλα: Think Outside The Box
Ο Τέσλα δεν πέτυχε σκεπτόμενος με συμβατικό τρόπο, αλλά σκεπτόμενος «Outside The Box», πέρα από τα όρια της συμβατικής σκέψης κι επιστήμης, με έναν τρόπο που άλλοι θα χαρακτήριζαν υπερβατικό ή ακόμη και «μεταφυσικό», αλλά σε κάθε περίπτωση χρησιμοποιώντας ελεύθερα τη δημιουργική του φαντασία: «Οδηγήθηκα έτσι ενσυνείδητα να εξελίξω αυτήν που εγώ θεωρώ ως μια νέα μέθοδο υλοποίησης εφευρετικών εννοιών και ιδεών, η οποία είναι δραστικά αντίθετη στη γνήσια πειραματική και είναι, κατά τη γνώμη μου, ασύγκριτα πιο γρήγορη και αποτελεσματική. Η μέθοδός μου είναι διαφορετική. Δεν καταπιάνομαι αμέσως με το πραγματικό έργο. Όταν συλλαμβάνω μια ιδέα αρχίζω αμέσως να τη χτίζω στη φαντασία μου. Αλλάζω την κατασκευή, κάνω βελτιώσεις και λειτουργώ το μηχανισμό με το νου μου» (Νίκολα Τέσλα, Οι Εφευρέσεις Μου).
Ο Τέσλα ήταν ένας ασκητής της επιστήμης κι ένας σύγχρονος «αλχημιστής», που μπορούσε να κάνει μεταστοιχείωση των αρνητικών και τοξικών συναισθημάτων του σε θετικά και δημιουργικά. Τα τοξικά συναισθήματα που μας πολιορκούν αδιάκοπα καταστρέφουν τους περισσότερους ανθρώπους. Αν μη τι άλλο αποτελούν μια απίστευτη σπατάλη ενέργειας. Όχι όμως τον Τέσλα που κατάφερε να τα μεταστοιχειώνει και να χρησιμοποιεί δημιουργικά την ενέργεια που εμπεριέχουν μέσα τους τα τοξικά συναισθήματα, όπως ο φόβος κ.α.
«Έλεγξα και χαλιναγώγησα τα πάθη μου»
Για να το πετύχει όμως αυτό ο Τέσλα, χρειαζόταν τρομερή θέληση και αυτοπειθαρχία. Δεν υπήρχε άλλος τρόπος, καθώς μόνον όταν ελέγχουμε τον εαυτό μας και τα πάθη μας, μόνο τότε μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε: «Μετά από χρόνια τέτοιας αυτοπειθαρχίας απέκτησα τόσο απόλυτη αυτοκυριαρχία που έπαιζα με πάθη που θα σήμαιναν καταστροφή για μερικούς από τους δυνατότερους ανθρώπους… Νίκησα το πάθος μου επί τόπου και μετάνιωσα μόνο που δεν ήταν εκατό φορές πιο δυνατό. Όχι απλώς το υπέταξα, αλλά το ξερίζωσα από την καρδιά μου έτσι ώστε δεν έμεινε ούτε ίχνος επιθυμίας.
Έκτοτε είμαι το ίδιο αδιάφορος για κάθε μορφή τζόγου, όσο για το σκάλισμα των δοντιών… Έλεγξα και χαλιναγώγησα κι άλλες συνήθειες και πάθη και όχι μόνον έσωσα τη ζωή μου αλλά άντλησα τεράστια ικανοποίηση από αυτά που οι περισσότεροι άνθρωποι θα θεωρούσαν στερήσεις και θυσίες» (Νίκολα Τέσλα, Οι Εφευρέσεις Μου). Η επιμονή βρισκόταν πίσω από την ουσία της επιτυχίας για τον Τέσλα.
Ο Τέσλα θεωρούσε το μυαλό του ως το καλύτερο θησαυροφυλάκιο, μέσα στο οποίο φύλαγε τα μυστικά του σχετικά με τα πειράματα που απέφευγε να καταγράφει σε σημειωματάρια. Αυτός ο συνδυασμός μυστικοπάθειας και ιδιοφυΐας τον μετέτρεψε, με το πέρασμα του χρόνου, στα μάτια των πολλών σε πρότυπο «τρελού επιστήμονα». Μετά από ύποπτες πυρκαγιές του εργαστηρίου του, διώξεις, προδοσίες και δικαστικές διαμάχες ο Τέσλα απέκτησε ένα είδος συνδρόμου καταδίωξης και κατέληξε προς το τέλος της ζωής του να φλερτάρει με την παράνοια.
Δεν καταλάβαιναν τα υψιπετή του οράματα
Οι ιδιοτροπίες, οι ιδεοψυχαναγκασμοί και οι εκκεντρικότητες του Τέσλα έπαιξαν αναμφίβολα το ρόλο τους, ώστε ο εφευρέτης να μη γίνει ποτέ ευρύτατα αποδεκτός από τους ανθρώπους της εποχής του. Οι περισσότεροι δεν καταλάβαιναν τα υψιπετή του οράματα, ειδικά εκείνα που αφορούσαν την παραγωγή και παροχή ελεύθερης και δωρεάν ενέργειας προς όλους. Ο Τέσλα, όσο μεγάλωνε και οι αποτυχίες -κυρίως επιχειρηματικές- διαδέχονταν τις επιτυχίες, συνειδητοποιούσε πως, για τον πολύ κόσμο, η απόσταση μεταξύ μεγαλοφυΐας και παραφροσύνης, μετριόταν μόνο με την επιτυχία.
Την καλύτερη περιγραφή για τον Νίκολα Τέσλα μας την δίνει ο σύγχρονός του Αμερικανός συγγραφέας Τζούλιαν Χόρτον: «Σπάνια μπορούσε κανείς να συναντήσει έναν επιστήμονα ή έναν μηχανικό, που ταυτόχρονα να ήταν ποιητής, φιλόσοφος, γνώστης της καλής μουσικής, γλωσσομαθής και γνώστης των μυστικών του καλού φαγητού και των ποτών… Κι ενώ μιλούσε στο πρόσωπο του μπορούσε να δει κανείς το μέλλον της ανθρωπότητας, την τιτάνια ανάπτυξη και την αποκάλυψη των μυστικών του ουρανού. Έβλεπε ένα μέλλον, στο οποίο ο άνθρωπος δε θα ήταν αναγκασμένος να πασχίζει για την επιβίωση του, όπου οι λέξεις πλούσιος και φτωχός δε θα σήμαιναν πλέον τη διαφορά του επιπέδου της υλικής ευημερίας, αλλά των πνευματικών ικανοτήτων. Ένα μέλλον, όπου η γνώση και η ενέργεια θ’ αντλείται από πηγές, που σήμερα πολύ δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε».
* Γιώργος Στάμκος είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας και βιογράφος του Νίκολα Τέσλα. Το τελευταίο του βιβλίο έχει τίτλο Τέσλα Vs Έντισον: Σύγκρουση για το Μέλλον του Κόσμου.
.
