Τέσσερα περίπου χιλιόμετρα έξω από την πόλη της Καστοριάς, πάνω στα νερά της πανέμορφης λίμνης, δεσπόζει εδώ και αιώνες η ιερά Μονή Παναγία Μαυριώτισσα Καστοριάς. Βυζαντινό Μοναστήρι, μικρό και κατανυκτικό, ιστορημένο με αγιογραφίες μέσα, αλλά και από έξω, στους εξωτερικούς τοίχους, τραυματισμένες από την μανία των Τούρκων, αλλά ολοζώντανες, δίπλα στην όμορφη λίμνη, ανάμεσα σε θεόρατα πλατάνια, προκαλεί μια μοναδική αίσθηση και γυρίζει τον προσκυνητή στα χρόνια του Βυζαντίου, αλλά και του Μακεδονικού Αγώνα!
Το καθολικό της, που χτίστηκε το 1082 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α’ τον Κομνηνό, κατατάσσεται στους μονόχωρους ξυλοστεγείς ναούς με νάρθηκα, ενώ είναι χτισμένο πάνω στα θεμέλια παλαιότερου ναού. Συναντάμε τρία στρώματα αγιογράφησης του καθολικού της μονής, του 10ου, 15ου και 17ου αιώνος.
Όλες οι τοιχογραφίες είναι αρκετά φθαρμένες από τον χρόνο και με δυσκολία διακρίνει κανείς μορφές και παραστάσεις από τον πλούσιο, μοναδικής αξίας διάκοσμο.
Η μόνη μορφή που σώζεται σε καλή κατάσταση είναι αυτή του κτήτορα. Στον βόρειο και νότιο τοίχο του νάρθηκα υπάρχουν δύο αρκοσόλια, που λειτουργούσαν ως οικογενειακοί τάφοι για την οικογένεια των κτητόρων. Στα μέσα του 16ου αιώνα προστέθηκε στο ναό το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου.
Η αγιογράφηση του ναού έχει μόνο ένα στρώμα που τοποθετείται στο 1200 μ.Χ. Ιδιαίτερης σημασίας είναι η παράσταση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Δυτικό τοίχο του κυρίως ναού, όπου αριστερά της σωρού, συναντάμε μια επιγραφή στο κουφικό αλφάβητο. Ο αγιογράφος, δεν γνώριζε τη γλώσσα με αποτέλεσμα να μεταφέρει την επιγραφή από το αρχείο του στον τοίχο ανάποδα.
Εικονογραφικό ενδιαφέρον έχει και η Παράσταση της Κολάσεως, όπου ο καλλιτέχνης αποδίδει τον συκοφάντη, τον τοκιστή και τον παρακαμπανιστή (αυτόν που κλέβει στο ζύγι) να υφίστανται την τιμωρία που αναλογεί στην αμαρτία τους.
Εξωτερικά του ναού, υπάρχουν η Ρίζα του Ιεσσαί, η Παναγία Μαυριώτισσα και ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός.
Η Παναγία η Μαυριώτισσα ήταν ένας χώρος πνευματικός, κέντρο της Ορθοδοξίας και του ολόκληρου του Ελληνισμού στην περιοχή. Σήμερα ο χώρος είναι προσκυνηματικός.
Η ανασύσταση της Ιεράς Μονής έγινε το 1999 από τον Μητροπολίτη Καστορίας κ Σεραφείμ. Στις 15 Αυγούστου, ημέρα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ο Μητροπολίτης, ιερός κλήρος και πιστοί μεταφέρουν στη μονή με πλοιάριο την Εικόνα της Παναγίας της Πορφύρας.
Στις 15 Αυγούστου, ημέρα Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ο Μητροπολίτης, ιερός κλήρος και πιστοί μεταφέρουν εκεί με πλοιάριο την Εικόνα της Παναγίας της Πορφύρας. Η λιτάνευση της εικόνας εν πλω πραγματοποιείται αμέσως μετά τον Μεθεόρτιο Εσπερινό στον Μητροπολιτικό Ναό.
Η Παναγία η Πορφύρα είναι έργο του 9ου αιώνα.
Είναι η παλαιότερη φορητή εικόνα της Καστοριάς και φυλάσσεται στον Μητροπολιτικό Ναό προς ευλογία και αγιασμό όλων. Την ονομάζουμε «Πορφύρα», γιατί η Παναγία φέρει πορφυρό ένδυμα, εντόνου χρώματος και παρ’ όλο που έχουν περάσει τόσοι αιώνες είναι πολύ ζωντανό, πολύ φωτεινό και για τις ψυχές αυτών που παρακαλούν την Παναγία πολύ θεραπευτικό εσωτερικά. Νιώθουν μια αγαλλίαση. Είναι η Παναγία μας με ένα επίσημο ένδυμα.
Ηρωικά και ευσεβή μέρη, που μοσχομυρίζουν Μακεδονία και Βυζάντιο! Τούτον τον μοναδικό συνδυασμό που απογειώνει την ψυχή, την ξεκολλά από το σήμερα και την ταξιδεύει στο χθες μα και στον ουρανό, όπου η Παναγιά η Μαυριώτισσα, δεν παύει να δέεται για τούτο τον όμορφο τόπο, που πριν 1.400 χρόνια έχτισε το Κάστρο (Καστοριά) ο Ιουστινιανός!
