Η 13η Αυγούστου 1922 αποδείχθηκε μια καθοριστική ημερομηνία για την όλη εξέλιξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας, καθώς την ημέρα εκείνη άρχισαν να διεξάγονται οι πρώτες επιθετικές επιχειρήσεις του Τουρκικού Στρατού κατά των Ελληνικών δυνάμεων στα ενδότερα της Μικρασίας.
Οι επιχειρήσεις αυτές, που αποσκοπούσαν στην ανακατάληψη των απολεσθέντων εδαφών από τουρκικής πλευράς, δεν κατέστη δυνατόν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά από τα ελληνικά στρατεύματα, κυρίως λόγω της συντριπτικής υπεροχής των Τούρκων στις δυνάμεις Ιππικού.
Οι πέντε τουρκικές μεραρχίες Ιππικού κατάφεραν να διασπάσουν το μέτωπο και να διεισδύσουν στα εχθρικά μετόπισθεν, αποκόπτοντας σε μεγάλο βαθμό τις γραμμές ανεφοδιασμού και τις επικοινωνίες των Ελλήνων.
Στον τομέα του Αφιόν Καραχισάρ, τα τμήματα του Α’ και του Β’ Σώματος Στρατού, συνεπεία της απώλειας ελέγχου σε διοικητικό επίπεδο, αναγκάστηκαν να ενεργήσουν αυτοβούλως, με αποτέλεσμα ορισμένα εξ αυτών να συμπτυχθούν ταχέως και άλλα να αιχμαλωτιστούν ενόσω ανέμεναν επί ματαίω διαταγές από το Γενικό Στρατηγείο της Σμύρνης.
Τελικά, κι αφού προηγήθηκαν αγωνιώδεις προσπάθειες και κατάλληλοι υποχωρητικοί ελιγμοί, οι άνδρες των δύο ελληνικών σωμάτων στρατού έφθασαν στο λιμένα του Τσεσμέ και διαπεραιώθηκαν στη Χίο και τη Λέσβο, στις αρχές Σεπτεμβρίου.
Παράλληλα, η Ανεξάρτητη Μεραρχία του Ελληνικού Στρατού, διενεργώντας μια απολύτως συντεταγμένη οπισθοχώρηση, κατάφερε να φθάσει στο Ντικιλί (Δεκελή).
Από εκεί, συνοδεία χιλιάδων προσφύγων από τη γύρω περιοχή, πέρασε στη Λέσβο.
Εξάλλου, στον τομέα του Εσκί Σεχίρ, το Γ’ Σώμα Στρατού, αφού πρώτα φρόντισε για την ασφαλή μετακίνηση των Ελλήνων της περιοχής καθώς και άλλων προσφύγων, υποχώρησε με προορισμό το λιμένα της Αρτάκης.
Από εκεί μεταφέρθηκε στη Ραιδεστό της Ανατολικής Θράκης, εκτός από ορισμένα τμήματα της ΧΙ Μεραρχίας που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν υπέρτερες δυνάμεις του εχθρού και αιχμαλωτίστηκαν.
Έτσι έλαβε τέλος η Μικρασιατική Εκστρατεία, που είχε ξεκινήσει το πρωί της 2ας/15ης Μαΐου 1919, με την αποβίβαση των πρώτων ελληνικών στρατευμάτων στο λιμένα της Σμύρνης.
Στις 5 Σεπτεμβρίου 1922 εγκατέλειψε τα μικρασιατικά εδάφη το τελευταίο τμήμα του Ελληνικού Στρατού, ο οποίος, επιχειρώντας να υλοποιήσει το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας, κλήθηκε να καταβάλει ένα βαρύτατο τίμημα: περισσότεροι από 91.000 νεκροί, τραυματίες και αγνοούμενοι, αξιωματικοί και οπλίτες.
Η 13η Αυγούστου 1922 ήταν η μέρα που άρχισε η ταχεία εξέλιξη για την Μικρασιατική Καταστροφή. Ο πρώην Α/ΓΕΣ Κωνσταντίνος Ζιαζιάς μ΄ ένα κείμενό του μας το θυμίζει:
“Είναι απαραίτητο να αναφερόμαστε και σε γεγονότα που αμαύρωσαν την ιστορία του ΄Εθνους μας ,για να μαθαίνουμε από τα λάθη μας και να καταλήγουμε στο γενικό συμπέρασμα ότι πρέπει να βασιζόμαστε πάντοτε στις δικές μας Δυναμεις και να υπάρχει Εθνική Ομόνοια και συννενόηση για να επιτύχουμε τους Εθνικούς μας Στόχους .
Η απόβαση του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη, στις 2 Μαΐου 1919, μετά από εντολή του Ανώτατου Συμμαχικού Συμβουλίου και με άμεσο στόχο την προστασία των χριστιανικών πληθυσμών της περιοχής από τις αυθαιρεσίες των Τούρκων, σήμανε την έναρξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Μιας εκστρατείας που αποτέλεσε την τελευταία προσπάθεια της Ελλάδας για την ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό των προαιώνιων αλύτρωτων εδαφών, την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας.
Ο Αύγουστος του 1922, ο τρομερός και καταλυτικός μήνας, που έβαλε ανεξίτηλα τη σφραγίδα του στα πεπρωμένα του Έθνους μας, ήταν ιδιαίτερα θερμός εκείνο το χρόνο στη Μικρά Ασία. Κανένας όμως δεν μπορούσε να προβλέψει ότι στη διάρκειά του θα συνέβαιναν τόσο ιλιγγιώδη και κοσμογονικά γεγονότα.
Ήταν 5 ώρα το πρωί της καυτής 13ης Αυγούστου 1922, όταν αιφνιδιαστικά καταιγισμός πυρών του τουρκικού πυροβολικού σάρωσε τη Ζώνη Ευθύνης του Α΄ Σώματος Στρατού στην εξέχουσα του μετώπου τοποθεσία του Αφιόν Καραχισαρ .
Μέσα σε λίγες ημέρες το μέτωπο διασπάσθηκε και σκηνές απειθαρχίας, ηττοπάθειας, αλληλοφροσύνης, πανικού και άτακτης φυγής επικράτησαν. Σε λιγότερο από 20 ημέρες η Στρατιά Μικράς Ασίας με ανύπαρκτο ηθικό και σχεδόν διαλυμένη, πλην ελαχίστων Μονάδων και Συγκροτημάτων, με απώλειες 80.000 ανδρών σε νεκρούς, τραυματίες, αιχμαλώτους και αγνοουμένους, έναντι συνολικής δύναμης 230.000 μαχητών, εγκατέλειπε τη Μικρασιατική γη, ενταφιάζοντας τη Μεγάλη Ιδέα, με την οποία γαλουχήθηκαν επί αιώνες τόσες γενεές και γενεές.
Πολλά τα λάθη των πολιτικών κομμάτων, ιδίως της κυβέρνησης και της τοτε στρατιωτικής ηγεσίας με αποκορύφωμα τον Εθνικό Διχασμό.
Η Μικρασιατική Εκστρατεία κατέληξε στη γνωστή μας Μικρασιατική Καταστροφή, που είναι η μεγαλύτερη Εθνική τραγωδία στην πορεία του Ελληνισμού ανά τους αιώνες, μεγαλύτερη ακόμα και από την άλωση της Κωνσταντινούπολης, γιατί προκάλεσε τον οριστικό αφανισμό του Ελληνισμού από πατρογονικές εστίες χιλιάδων χρόνων. Η Εθνική αυτή πληγή ακόμα και σήμερα αιμορραγεί με τις αυθαίρετες και προκλητικές ενέργειες της Άγκυρας στο Αιγαίο Πέλαγος και στα Δωδεκάνησα. Αλήθεια μπορούμε να φαντασθούμε πώς θα ήταν το Ελληνικό κράτος με τα παράλια της Μικράς Ασίας στην κυριαρχία του;
Πολλές οι αιτίες της Μικρασιατικής Καταστροφής. Θα μπορούσαμε να κλείσουμε την Μικρασιατική Καταστροφή σε οκτώ λέξεις, σε μια εξίσωση: Μικρασιατική Καταστροφή= Εθνικός Διχασμός + Συμμαχική Κακοπιστία + Κεμάλ Ατατούρκ.
.